مکانیسم ماشه یکی از اصطلاحات پر تکرار در حقوق بین الملل است که در عرصه روابط سیاسی دولت‌ها معنا می‌یابد.
مکانیسم ماشه چیست؟
در مذاکرات وین، آمریکا موفق شد بندی را در توافق نهایی بگنجاند که امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌ها در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات را فراهم می‌کرد، اما سوالات بسیاری درباره این مکانیسم وجود دارد.
روز پنجشنبه ۲۰ اوت (۳۰ مرداد) وزارت خارجه آمریکا با ارسال نامه‌ای رسمی به اطلاع شورای امنیت رساند که قصد دارد «مکانیسم ماشه» را درباره پرونده هسته‌ای ایران و برجام فعال کند.
این اقدام تازه ایالات متحده که به منظور بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران انجام می‌شود، باعث بروز بحث‌های فنی و حقوقی بر سر ماهیت و ابعاد آن شده است.
مکانیسم ماشه چه تبعاتی دارد و چطور آمریکا می‌تواند آن را فعال کند؟
در این نوشتار ابعاد مختلف مکانیسم ماشه، نحوه عملکرد آن و توجیهات حقوقی طرفین را بررسی خواهیم کرد.
با توافقنامه هسته‌ای برجام که در سال ۲۰۱۵ بین ایران و شش قدرت جهانی منعقد شد، در قبال تعهد تهران به کنار گذاشتن برنامه تسلیحات هسته‌ای خود، قطعنامه‌های شورای امنیت در تحریم ایران معلق شدند.
همین‌جا لازم به تاکید است که برخلاف ادعاهای حسن روحانی و تیم دیپلماسی ما، به ویژه در مقطع برجام، تحریم‌های شورای امنیت هیچ‌گاه «لغو» نشد که صرفا اجرای آن، تا زمانی که پایبندی ایران به تعهدات مورد تایید آژانس قرار گیرد، «تعلیق» شده است.
این توافق که در وین امضا شد، بعدتر با قطعنامه ۲۲۳۱ به اتفاق آرا به تصویب اعضای شورای امنیت سازمان ملل رسید.
اکنون آمریکا می‌خواهد با استناد به یک بند این قطعنامه، تمامی تحریم‌های تعلیق‌شده علیه ایران را بازگرداند. با این حال آمریکا در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شده است.
مکانیسم ماشه چگونه تعبیه شده است؟
در جریان مذاکرات وین، دولت آمریکا موفق شد بندی را در توافق نهایی بگنجاند که امکان بازگرداندن تمامی تحریم‌ها در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات برجامی را فراهم می‌کرد.
این بند اجازه می‌دهد که تمامی تحریم‌ها به صورت خودکار بازگردند، بدون آن که اعضای شورای امنیت در این خصوص از حق وتو برخوردار باشند.
در آن زمان آمریکا بیم آن را داشت که روسیه یا چین ممکن است قصد وتوی بازگشت مجدد تحریم‌ها را داشته باشند.
مکانیسم ماشه چه ارتباطی با تحریم تسلیحاتی ایران دارد؟
در قطعنامه مصوب سال ۲۰۱۵ آمده است که تحریم تسلیحاتی ایران، که پیشتر جز تحریم‌های سال ۲۰۰۷ شورای امنیت علیه ایران محسوب می‌شد، روز ۱۸ اکتبر سال جاری به پایان برسد.
درحالی که موعد پایان تحریم تسلیحاتی ایران نزدیک می‌شد، آمریکا از کشورهای عضو شورا خواست این تحریم تسلیحاتی تمدید شود و قطعنامه‌ای را نیز در این رابطه به رای گذاشت.
با رای نیاوردن این قطعنامه در شورای امنیت در روز ۲۳ مرداد، اکنون ایالات متحده از راهی دیگر برای بازگرداندن این تحریم تسلیحاتی استفاده کرده است.
به عبارت دیگر از آنجا که تحریم تسلیحاتی ایران به یک قطعنامه شورای امنیت بازمی‌گردد و مکانیسم ماشه تمامی قطعنامه‌های تحریم از جمله آن قطعنامه را نیز بازمی‌گرداند، در نتیجه آمریکا می‌خواهد با فعال کردن مکانیسم به هدف خود در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران برسد.
آیا آمریکا می‌تواند به لحاظ قانونی مکانیسم ماشه را فعال کند؟
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که هر کشور «شرکت‌کننده» در توافق هسته‌ای می‌تواند در صورتی که کشور دیگر را ناقض تعهد تشخیص داد، این مکانیسم را فعال کند.
با این حال آمریکا و اروپا بر سر کشور «شرکت‌کننده» اختلاف نظر دارند.
اروپا استدلال میکند که آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شده و به لحاظ قانونی دیگر «شرکت‌کننده» محسوب نمی‌شود. در نتیجه نمی‌تواند «ماشه» را فعال کند.
در سوی مقابل آمریکا می‌گوید که از برجام خارج شده است و نه از قطعنامه شورای امنیت. مقامات ایالات متحده و آمریکایی‌ها استدلال می‌کنند که در تصویب قطعنامه شورای امنیت به عنوان «شرکت‌کننده» حاضر بوده‌اند و از آنجا که این قطعنامه همچنان اجرایی تلقی می‌شود، می‌توانند مکانیسم ماشه را فعال کنند.
مکانیسم ماشه چه تحریم‌هایی را بازمی‌گرداند؟
با این مکانیسم تمامی قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت علیه ایران که از سال ۲۰۰۶ وضع شده و با برجام معلق شده بودند، بازمی‌گردند.
در نتیجه این قطعنامه‌ها تمامی فعالیت‌های مرتبط با صنعت هسته‌ای ایران، شامل برنامه‌های تحقیق و توسعه، باید متوقف شوند.
انتقال یا صادرات هرگونه اقلام مرتبط با سلاح هسته‌ای به ایران ممنوع خواهد شد، افراد و نهادهای درگیر در برنامه موشکی و هسته‌ای ایران در فهرست تحریم قرار خواهند گرفت و تحریم تسلیحاتی ایران از نو برقرار خواهد شد.
این قطعنامه‌ها همچنین از کشورهای جهان می‌خواهند کشتی‌های باری از ایران یا به مقصد ایران را بازرسی کنند و محموله‌های غیرقانونی را ضبط کنند.
چگونه آمریکا مکانیسم را فعال میکند؟
ایالات متحده روز ۳۰ مرداد از ایران به دلیل عدم اجرای تعهدات برجامی به شورای امنیت شکایت کرد.
اگر از این تاریخ تا ۳۰ روز قطعنامه‌ای در تمدید تعلیق تحریم‌های ایران در این شورا به تصویب نرسد، تحریم‌های سازمان ملل به تمامی و به صورت خودکار بازخواهند گشت.
در این میان باید دانست اگر چنین قطعنامه‌ای دال بر ادامه تعلیق تحریم‌ها به شورا ارائه شود، آمریکا حق وتو خواهد داشت.
در این رابطه مایک پمپئو گفته است ایالات متحده اطمینان دارد قطعنامه‌ای به شورا ارائه خواهد شد، اما تصریح نکرده است که این قطعنامه احتمالا از سوی چه کشوری تنظیم خواهد شد.
اگر ظرف ۱۰ روز پیشنویس قطعنامه جدیدی به شورا ارائه نشود، آن گاه رئیس شورا (اندونزی برای ماه اوت و نیجر برای ماه سپتامبر) ملزم است که متنی را قبل از اتمام مهلت ۳۰ روزه برای رای‌گیری به شورا ارائه کند.
با این حال با توجه به اینکه رئیس شورا باید «دیدگاه‌های کشورهای عضو را لحاظ کند» و اکثر کشورها با اقدام آمریکا مخالف‌اند، امکان دارد که اندونزی یا نیجر متن پیش‌نویسی را به شورا ندهند.
در این حالت آمریکا می‌تواند پیشنویس قطعنامه‌ای را به شورا ارائه کند و خود نیز آن را وتو کند. دیپلمات‌ها می‌گویند این حرکت احتمالا باعث جدل در زمینه فرایندهای حقوقی در شورای امنیت خواهد شد.
توجیه حقوقی دولت ترامپ برای استفاده از مکانیسم ماشه
مشاور ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (FDD) از مهم‌ترین لابی‌های حزب لیکود اسراییل در آمریکا، در راستای توجیه صلاحیت آمریکا برای چکاندن ماشه تلاش کرده سوال اصلی را با شبهه‌افکنی پاسخ دهد:
قطعنامه ۲۲۳۱ هیچ دستور کاری برای «حق استفاده از اسنپ‌بک توسط یکی از «شرکت‌کنندگان» اصلی برجام که از توافق خارج شده» تدارک ندیده است.
صلاحیت یا عدم صلاحیت آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه
مخالفان استدلال فوق بر این نکته تاکید دارند که خروج آمریکا از برجام خود کافی است تا این کشور صلاحیت قانونی برای استناد به مفاد این توافق از جمله اسنپ‌بک را نداشته باشد؛ نکته‌ای که مورد تاکید حامیان برجام است.
نقشه حقوقی پیچیده آمریکا برای پیشبرد مکانیسم ماشه
آمریکا برای ورود به فاز فعالسازی بند اسنپ‌بک در مرحله نخست، اخطار و گزارش هشدار آمیز (notification) خود در مورد عدم اجرای قابل توجه تعهدات برجامی از سوی ایران را به شورای امنیت ارائه خواهد کرد.
اعضای شورای امنیت از زمان دریافت این گزارش ۱۰روز فرصت خواهند داشت در مورد رای به پیش نویس یک قطعنامه تصمیم گیری کنند.
در این بازه زمانی انتظار می‌رود روسیه، چین و اروپا نوتیفیکیشنی در مقابل ارایه دهند که آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی‌تواند مدعایی در این زمینه داشته باشد و پیش از ایران ناقض برجام بوده است.
آمریکا در اینجا می‌خواهد دست به یک اقدام جدید حقوقی بزند تا نوتیفیکیشن این کشورها را خنثی کند؛ یعنی با توجه به اینکه این شکایت روسیه، چین و اروپا نوعی تفسیر جدید از قطعنامه ۲۲۳۱ است و بر عدم مشارکت آمریکا، نه عضویت، تاکید دارد، در قالب نوتیفیکیشن قابل پیگیری نیست و باید بصورت پیش نویس قطعنامه ارایه شود. برداشت آمریکا این است که اگر این روند را محقق سازد، قادر خواهد بود قطعنامه مشترک این سه قدرت جهانی را وتو کند.
با پایان مهلت ۱۰ روزه در صورت عدم تفاهم اعضا در ارتباط با رای‌گیری در مورد پیش نویس قطعنامه تنظیم شده بر اساس نوتیفیکیشن آمریکا، رییس دوره‌ای شورای امنیت (که اکنون اندونزی است) موظف به ارایه یک پیشنویس قطعنامه جهت رای گیری در فرصتی ۳۰ روزه است.
در صورت عدم موفقیت در زمینه رای به قطعنامه پیشنهادی در پایان سی امین روز از زمان دریافت نوتیفیکیشن آمریکا به شورای امنیت، تمام قطعنامه‌های تحریمی قبل از قطعنامه ۲۲۳۱ دوباره بازخواهد گشت.
بر اساس بند ۱۲قطعنامه۲۲۳۱در صورت عدم موفقیت در زمینه رای به قطعنامه پیشنهادی در اجرای بندهای ۷و۱۱ قطعنامه در شامگاه سی امین روز به وقت گرینویچ از زمان دریافت نوتیفیکیشن آمریکا به شورای امنیت، تمام قطعنامه‌های تحریمی قبل از قطعنامه۲۲۳۱ دوباره بازخواهد گشت.
با این حال سایر قدرت‌های جهانی برخلاف آمریکا معتقدند قطعنامه شورای امنیت سند مستقلی از برجام نیست بلکه مکمل آن است و کشوری که از یکی از این دو سند خارج شده است نمی‌تواند از سند مکمل علیه سند دیگر استفاده کند.
در پایان باید عنوان نمود که در حال حاضر یکی از سهمگین ترین نبردهای سیاسی و دیپلماتیک میان قدرت‌های بزرگ در شورای امنیت را شاهد خواهیم بود؛ نبردی که از زمان پایان جنگ جهانی دوم بدین سو بی سابقه است و می‌تواند اعتبار شورای امنیت را به عنوان نهادی تصمیم گیر در مناقشات بین المللی بطور جدی زیر سوال ببرد.
همین اتفاق می‌تواند نشانه ای از دگردیسی عمیق در نظام بین الملل باشد.
مجموعه حقوقی بنیاد وکلا با ارائه خدماتی نظیر مشاوره حقوقی و قبول دعاوی به صورت تخصصی در همه حوزه‌های حقوقی آماده خدمت‌رسانی به شما عزیزان در سراسر ایران می‌باشد.
در صورتی که امکان مراجعه حضوری به دفتر وکیل را ندارید می‌توانید با وکیل تلفنی تماس برقرار نمایید.
همچنین در صفحه اصلی بنیاد وکلا و تنها با یک کلیک به وکیل آنلاین پیام دهید و مشاوره خود را دریافت نمایید.
تمامی وکیل و متخصصین حقوقی ما با بیش از ده سال تجربه کاری و قبول پرونده‌های تخصصی برای پاسخگویی ۲۴ ساعته به شما عزیزان آماده می‌باشند.
بسیار ممنونم از توضیحات عالی و به جاتون چون واقعاً قابل درک و فهم عام توضیح دادید
بهترین راه برای دست یابی به صلح دیپلماسی وگفتگو است نه زور ، نه جنگ و نه تحریم بخاطر اینکه هزینه همه موارد را مردم پرداخت میکند.
اینا میدونندایران برای حمله به منافعشون درمنطقه ازقبیل اسراییل وسایر دوستاش دسترسی داره وهیچوقت
دست به این ریسک نمیزنندضمنا اروپاترسوست
وامریکاوناتوبافرارازافغانستان آبروریزی کردن وجایگاهش روازدست داده پس همش
جنگ زرگریه.
آقا محمد رضا توجه داشته باش که خود دولت آمریکا بعد از توافق با طالبان که ملزم شد به منافع آمریکا کاری نداشته باشه (توافق دوحه )از افغانستان رفت شما چقدر ساده ای فکر می کنی چند تا طالب پت برهنه اومدن ارتش آمریکا رو شکست دادن
متاسفانه امروزه سازمان ملل و شورایی امنیت به ابزاری برای کشورهای زورگو تبدیل شده. هر کشوری که همگام با آنها نباشد تحت فشار قرار میدهند. این تحریم ها و ستمها که به ظاهر بر کشورها صورت میگیرد اما در واقع در حق ملل مستضعف است شاید انجام گیرد اما سرانجام نمیگیرد. بیشک پیروز نهایی جبهه حق است.