قانونگذار برای برقراری نظم و عدالت اجتماعی و جلوگیری از هرگونه هرج و مرج، قوانین و مقررات مختلفی را وضع کرده است که از جمله این قوانینی، قانون آیین دادرسی کیفری است؛ این قوانین نحوه دادرسی در زمان وقوع جرم را بیان می کند.
در واقع زمانی که جرمی محقق می گردد متضرر از جرم یا شاکی نزد مرجع قضایی از فرد دیگری که مظنون به ارتکاب آن جرم است شکایت می کند که متهم می نامند و تا زمانی که حکم محکومیت متهم نیامده است و اثبات نشود که جرمی انجام داده است مجرم نمی باشد.
قانونگذار در قوانین متعددی موادی را به حقوق متهم اختصاص داده از جمله: اصل بر برائت، حق دسترسی به وکیل و حق آگاهی از موضوع اتهام و غیره، اما در مواردی ظابطان می توانند برطبق قانون متهم را تحت پیگرد و تعقیب قرار دهند.
به همین دلیل در این مقاله به بررسی شرایط تحت نظر قراردادن متهم توسط ظابطین و موارد الزامی درج در صورت مجلس در مورد متهم تحت نظر می پردازیم.
تحت نظر قراردادن متهم
زمانی که فردی به عنوان متهم در جرایم مشهود دستگیر می شود، ممکن است نیاز به تحت نظر گرفتن او باشد، بر همین اساس قانونگذار در ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی ترتیب تحت نظر گرفتن متهم را بیان کرده است:
ضابطان دادگستری باید نتیجه اقدامات خود را فوری به اطلاع دادستان برسانند و اگر دادستان اقدامات انجام شده را کافی نداند، می تواند تکمیل اطلاعات را بخواهد .
بنابراین ضابطان مکلفند که طبق دستور دادستان تحقیقات و اقدامات قانونی را برای کشف جرم و تکمیل تحقیقات به عمل آورند، اما نمی توانند متهم را تحت نظر نگه دارند.
چنانچه در جرائم مشهود، نگهداری متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد، ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند و مراتب را فوری برای اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسانند.
در هر حال، ضابطان نمی توانند بیش از بیست و چهار ساعت متهم را تحت نظر قرار دهند.
اصل بر این است که ظابطان نمی توانند متهم را تحت نظر و پیگرد قرار دهند، مگر در جرایم مشهود که نگهداری متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد.
موارد تحت نظر قراردادن متهم توسط ظابطان عبارتند از این که:
- جرم مشهود باشد یعنی وقتی عمل مجرمانه در امکان عمومی رخ دهد به صورتی که وقوع جرم توسط نیروهای انتظامی یا مردم دیده شود، جرم مشهود است.
- نگهداری متهم برای تکمیل و تحقیقات ضروری باشد یعی دادستان تکمیل اطلاعات را از ظابطان بخواهد.
- موضوع اتهام و ادله آن بلافاصله کتبا به متهم توسط ظابط ابلاغ و تفهیم شود.
- مراتب فوری برای اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسد.
- مدت تحت نظر حداکثر ۲۴ ساعت است؛ یعنی ظابطان نمی توانند بیش از بیست و چهار ساعت متهم را تحت نظر قرار دهند.
- کیفیت تکلیف ضابطان در تفهیم حقوق متهم تحت نظر: (تفهیم حقوق به محض تحت نظر قرار دادن متهم – تفهیم حقوق به صورت مکتوب – دریافت رسید از متهم – ضمیمه کردن رسید در پرونده متهم)
موارد الزامی درج در صورت مجلس در مورد متهم تحت نظر
مواردی که الزاما باید در صورت مجلس در مورد متهم تحت نظر درج شود باید گفت که بر اساس ماده ۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری عبارتند از:
ضابطان دادگستری موظفند که اظهارات شخص تحت نظر را از جمله علت تحت نظر بودن، تاریخ و ساعت آغاز آن، مدت بازجویی متهم، مدت استراحت بین دو بازجویی و تاریخ و ساعتی را که شخص نزد قاضی معرفی شده است را در صورتمجلس قید کنند و آن را به امضاء یا اثر انگشت او برسانند.
ضابطان همچنین مکلفند تاریخ و ساعت آغاز و پایان تحت نظر بودن را در دفتر خاصی ثبت و ضبط کنند.
به تفکیک این موارد الزامی درج در صورت مجلس در مورد متهم تحت نظر عبارتند از:
- اظهارات شخص تحت نظر باید در صورت مجلس قید شود.
- علت تحت نظر بودن
- تاریخ و ساعت آغاز تحت نظر بودن متهم
- مدت بازجویی فرد متهم
- مدت استراحت بین دو بازجویی وی
- تاریخ و ساعتی که شخص نزد قاضی فرستاده شده است، باید در صورت مجلس قید گردد.
بعد از این که موارد فوق در صورتمجلس قید گردید باید به امضا یا اثر انگشت فرد تحت نظر برسد و لازم به ذکر است که اثر انگشت زمانی دارای اعتبار است که فرد توانایی امضا نداشته باشد که در تبصره ماده ۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است.
نکته قابل توجه اینکه متهم در زمان تحت نظر بودن حق دسترسی به وکیل را دارد به عبارت دیگر متهم از لحظه شروع تحت نظر می تواند تقاضای حضور وکیل خود را بنماید که قانونگذار در ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری این حق متهم بیان شده است.
