مرخصی ها در قانون کار به چهار دسته اصلی استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق و زایمان تقسیم می شوند. مرخصی ها ایامی هستند که کارگر در آن ها به کار محول شده مشغول نمی باشد و بر حسب نوع آن دستمزد دریافت کرده یا نمی کند.
قانون کار به علت ماهیت حمایتی که نسبت به کارگران دارد، برخی از مرخصی ها را حق کارگر دانسته و حتی در مواردی با در نظر گرفتن تمهیداتی در تلاش برای اجبار کارگر به استفاده از مرخصی خود است؛ چرا که این کارگر است که قدرت کمی در مقابل کارفرما دارد و ممکن است کارفرما به وی اجازه مرخصی ندهد و یا کارگر از ترس از دست دادن شغل از مرخصی خود استفاده نکند.
ما در این مقاله از بنیاد وکلا در بخش اول به بررسی مرخصی استحقاقی و انواع آن پرداخته و در بخش دوم مرخصی بدون حقوق را بیان می کنیم.
بخش سوم به تعریف مرخصی استعلاجی اختصاص داشته و در بخش آخر به اختصار مرخصی زایمان را بررسی خواهیم کرد.
مرخصی استحقاقی
بر طبق ماده ۶۴ قانون کار:
"مرخصي استحقاقی سالانه كارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا يك ماه است ساير روزهای تعطيل جزو ايام مرخصی محسوب نخواهد شد.
براي كار كمتر از يك سال مرخصی مزبور به نسبت مدت كار انجام يافته محاسبه می شود."
در حقیقت منظور این ماده این است که مرخصی کارگر جمعا ۲۶ روز کاری است.
قسمت آخر این ماده بیان می کند که به طور مثال اگر شخص به جای یک سال ۶ ماه کار کند، از ۱۵ روز مرخصی بهره خواهد برد، البته عرف است که ماهی ۲.۵ روز در نظر می گیرند.
نکته قابل توجه این است که در ماده ۶۵ گفته شده که "مرخصی ساليانه كارگرانی كه به كارهای سخت و زيان آور اشتغال دارند ۵ هفته می باشد؛ استفاده از اين مرخصی، حتی الامكان در دو نوبت و در پايان هر شش ماه كار صورت می گیرد."
یعنی قانون گذار بیان داشته که افرادی که در مشاغل سخت و زیان آور مشغول هستند، علاوه بر این که از یک هفته مرخصی استحقاقی بیشتر از دیگر کارگران برخوردار هستند، قانون گذار به کارفرما توصیه کرده که این مرخصی را در دو نوبت و در پایان هر شش ماه کار به آنها بدهد تا فشار کار این افراد تقسیم شود.
اما اقدام شایسته ای که قانونگذار در زمینه حمایت از کارگران انجام داده این است که در ماده ۶۷ بیان کرده که كارگر نميتواند بيش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخيره كند.
این اقدام به این منظور است که کارگران حتما از مرخصی استحقاقی خود استفاده کنند و آن را به هر علت از جمله ترس از کارفرما بدون استفاده باقی نگذارند، چرا که مرخصی حق کارگر و گامی در جهت تامین سلامتی او کم کردن فشار کار است.
نوع دیگری از مرخصی که حسب مورد زیر مجوعه مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق قرار می گیرد مرخصی حج تمتع است که به طور کلی فقط یک بار در تمام مدت کار کارگر قابل استفاده است.
شما می‌توانید از خدمات بنیاد وکلا به طور آنلاین و تلفنی استفاده کنید.
این موضوع در ماده ۶۷ بیان شده:
"هر كارگر حق دارد به منظور اداي فريضه حج واجب در تمام مدت كار خويش فقط برای يك نوبت يك ماه به عنوان مرخصی استحقاقی يا مرخصی بدون حقوق استفاده نمايد."
مرخصی دیگری که در این دسته بندی قرار میگیرد ، مرخصی استحقاقی و با دریافت دستمزد به علت ازدواج دائم ، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان است که مدت آن در قانون کار ۳ روز ذکر شده است.
در تبصره ۱ ماده ۶۹ بیان شده است که "درمورد كارهاي پيوسته (زنجيره اي) و تمامي كارهائی كه همواره حضور حداقل معيني از كارگران در روزهای كار را اقتضا می نمايد، كارفرما مكلف است جدول زمانی استفاده از مرخصي كارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال براي سال بعد تنظیم و پس از تاييد شورای اسلامی كار يا انجمن صنفی يا نماينده كارگران اعلام نمايد."
قانون گذار باز هم در این ماده هدف اصلی خود، یعنی حمایت از کارگران را به نمایش گذاشته است، چرا که طبیعت برخی از مشاغل پیوستگی و تعطیلی ناپذیر بودن آن ها است.
این مسئله ممکن است راه را برای سوء استفاده کارفرما از کارگران باز کند، نکته دیگر در رابطه با مرخصی استحقاقی این است که مرخصی های ساعتی و کمتر از یک روز کاری، جزو مرخصی استحقاقی محسوب می شوند.
مرخصی بدون حقوق
براساس ماده ۷۲ قانون کار:
"نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد."
مرخصی بدون حقوق، مرخصی است که در صورت نیاز کارگر از کارفرما درخواست می کند مثل مرخصی ادای حج واجب که در قسمت قبل بیان شد.
باید توجه داشت که نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق كارگران و مدت آن و شرايط برگشت آنها به كار پس از استفاده از مرخصی با توافق كتبی كارگر يا نماينده قانونی او و كارفرما تعيين خواهد شد.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی مرخصی است که کارگر برای درمان بیماری از آن استفاده می کند.
ایام این مرخصی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق بیمه و بازنشستگی فرد محسوب می شود.
دستمزد این ایام تحت عنوان غرامت دستمزد توسط این سازمان پرداخت خواهد شد.
مرخصی زایمان
قانون گذار برای حمایت از زنان شاغل، مرخصی تحت عنوان مرخصی زایمان پیش بینی کرده است.
دستمزد این ایام که در قانون جدید ۹ ماه تعیین شده است توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود.
قانون کار تاکید کرده که کارگر پس از طی این دوره به کار خود باز می گردد و این دوره با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار وی محسوب می شود.
درباره مرخصی زایمان در مقاله ذیل به طور مفصل صحبت شده است.
