قرارداد مهم‌ترین ابزار اشتغال و تجارت است. انواع همکاری، انجام معاملات، نقل و انتقالات، امور بازرگانی و… همه بر پایه قراردادهای مختلف شفاهی یا کتبی انجام می‌گیرد و البته قوانین و مقرراتی بر آنها حاکم است. در دنیای امروز که ارتباط و تجارت الکترونیکی رشد و توسعه پیدا کرده است و مزیت‌های فراوانی دارد، از آن گریزی نیست. با توجه به نوپا بودن تجارت الکترونیک و قراردادهای اینترنتی و مجازی، مشکلات حقوقی آن دامن‌گیر خیلی از صاحبان کسب‌وکارها و مشتریان آنها شده است. مشاوره حقوقی و تضمینی با متخصص تجارت الکترونیکی و قراردادهای بنیاد وکلا سریع‌ترین راهکار قانونی را در اختیار این اشخاص قرار می‌دهد.
آیا ماهیت قراردادهای آنلاین متفاوت است؟
ماهیت قرارداد الکترونیکی با قراردادهای معمولی و فیزیکی خیلی تفاوت ندارد و به طور کلی همان قوانین و قواعد عمومی قراردادها بر آنها حاکم است؛ اما انعقاد آنها در انواعی از محیط‌ها و واسطه‌های الکترونیکی، به آنها ویژگی‌ها و شرایط خاص و جدیدی داده است که قانون‌گذار به آن توجه کرده است. در ایران نیز برای ساماندهی این نوع قراردادها، قوانین متعددی مثل تجارت الکترونیکی، جرایم رایانه‌ای و مالکیت معنوی به تصویب رسیده است. بر قراردادهای الکترونیکی، علاوه بر این قوانین جدید و اختصاصی، قوانین عمومی دیگر مثل قانون مدنی، قانون تجارت و قانون تعزیراتی نیز حاکم است.
چه نکات اختصاصی در قرارداد الکترونیکی وجود دارد؟
انعقاد قراردادهای الکترونیکی و آنلاین از مباحث مهم حقوق تجارت الکترونیکی است. پیشنهاد درباره کالاها یا خدمات و قبول آن (به اصطلاح حقوقی: ایجاب و قبول) مهم‌ترین رکن بستن هر نوع عقد و قراردادی است که مابین دو طرف معامله وجود دارد. در بند ص ماده ۲ قانون تجارت الکترونیکی، به این رکن اشاره می‌کند و آن را «عقد از راه دور» می‌نامد و توضیح می‌دهد که در این نوع عقد و قرارداد، ایجاب و قبول با استفاده از وسایل ارتباط از راه دور انجام می‌شود. به جز ایجاب و قبول، موارد مهم دیگری چون موضوع، مدت، شرایط و… وجود دارد که جزو تشریفات بستن قرارداد است.
ما به این تشریفات در قراردادهای کتبی و رسمی یا شفاهی و غیررسمی آشنا هستیم و عادت داریم. مثلاً در قرارداد کتبی و رسمی، طرفین قرارداد یا نماینده آنها حضور دارند، متن قرارداد را می‌خوانند، به شرایط ضمن عقد و ضمائم آن توجه می‌کنند و سپس ایجاب یا قبول خود را با امضای زنده ابراز می‌کنند و قرارداد منعقد می‌شود؛ اما قراداد الکترونیکی، در محیط‌های مختلفی منعقد می‌شود (مانند صفحه وب‌سایت، ایمیل و پست الکترونیکی، حضور مجازی و تصویری در پیام‌رسان‌ها) و هر کدام از این فضاها تشریفات و مسائل حقوقی خاصی دارد که بحث درباره آنها مجالی به اندازه کتاب یا پایان‌نامه می‌خواهد.
در اینجا به برخی از تشریفات قراداد آنلاین در صفحه وب‌سایت و مسائل و نکات حقوقی آن می‌پردازیم.
- طرفین قرارداد و احراز هویت
طرفین قرارداد، اولین ماده قراردادهای مکتوب است و در محیط آنلاین، غالبأ برای عضویت فرم ثبت‌نام وجود دارد که در آن اطلاعات هویتی و شخصی خواسته شده است. همچنین بستگی به موضوع قرارداد، ممکن است شماره حساب بانکی و اطلاعاتی نظیر آن را بخواهند. گاهی پیش‌ثبت‌نام با یک شماره موبایل فعال و معتبر آغاز می‌شود. در همه این موارد برای پرهیز از مشکلات بعدی، باید اطلاعات دقیق و صحیح را وارد کرد و حتی شماره موبایلی را ثبت کرد که مالکیت آن به نام ثبت‌نام‌کننده است.
این موارد معمولاً در شرایط و قوانین عضویت می‌آید ولی بیشتر کاربران ایرانی به آنها توجه نمی‌کنند و فقط تیک آن را می‌زنند. البته در بعضی سایت‌ها امکان انتخاب نام کاربری و نمایش عمومی آن به جای نام واقعی افراد وجود دارد که بحث دیگری است.
نکته دیگر اینکه در خیلی از محیط‌های الکترونیکی غیر دولتی، همین نام‌نویسی و اظهار صادقانه اطلاعات جزو احراز هویت شناخته می‌شود و مسئولیت آن متوجه خود کاربران است. اما در سایت‌های دولتی که خدمات بانکی یا بورسی و مانند آن می‌دهند، احراز هویت ضروری است و گاهی به صورت کاملآ آنلاین و گاهی از طریق دفتر خدمات الکترونیکی و با حضور متقاضی انجام می‌شود.
در این موارد، ارائه اطلاعات خلاف واقع یا جعل اسناد، علاوه بر اینکه خودش جرم است برای استفاده از مفاد قرارداد نیز مشکلات حقوقی ایجاد می‌کند و گاهی باعث ضرر و زیان می‌شود.
- موضوع قرارداد آنلاین
موضوع قرارداد الکترونیکی باید مانند قراردادهای معمولی و کاغذی، قانونی و شرعی باشد و در چارچوب قوانین عمومی و اختصاصی قرار بگبرد؛ اما موضوع قراردادهای آنلاین از یک جهت دیگر هم خیلی مهم است و آن اینکه بر اساس برخی از قوانین حاکم بر محیط‌های آنلاین و از راه دور، همه مواردی که می‌توانند موضوع قراردادهای سنتی قرار بگیرند، نمی‌توانند برای موضوع قرارداد آنلاین انتخاب شوند. مثلاً طبق ماده ۶ قانون تجارت الکترونیکی، مواردی را نمی‌توان موضوع قرارداد الکترونیکی قرار داد؛ مثل اسناد مالکیت اموال غیر منقول و فروش مواد دارویی به مصرف‌کنندگان نهایی.
بنابراین پیش از بستن قرارداد آنلاین بررسی کنید که از نظر حقوقی آیا موضوع قرارداد از نوع مجاز در محیط آنلاین هست یا خیر.
همچنین در بعضی از مواردی که برای انتخاب موضوع قرارداد مجاز هستند گاهی مشمول همه امتیازات نمی‌شود و استثنا می‌خورند. مثلاً بر اساس قانون تجارت الکترونیکی، در بعضی از کالاها و خدمات که موضوع قرارداد فروش هستند، از حق انصراف ۷ روزه و بازگشت کالا توسط مصرف‌کننده استثنا شده‌اند؛ مانند مجله و روزنامه چاپی، مواد غذایی فاسدشدنی، خدمات بیمه‌ای و سرمایه‌گذاری.
بنابراین هنگام بستن قرارداد تجاری، توجه کنید در جایگاه بازرگان یا مصرف‌کننده چه حق و حقوقی دارید.
- شرایط در قرارداد آنلاین
پس از موضوع قرارداد، شرایط متفاوتی در قراردادهای مختلف وجود دارد؛ مانند مدت، مبلغ، نحوه انجام و تسلیم موضوع قرارداد و… . در قراردادهای الکترونیکی، علاوه بر مجموعه قوانین و شرایط عمومی حاکم بر عضویت و استفاده از خدمات، گاهی برای بعضی از فعالیت‌ها و خدمات شرایط اختصاصی وجود دارد. این شرایط اکثراً در صفحات مستقل منتشر می‌شوند و هنگام ثبت‌نام یا در مرحله نهایی بستن قرارداد از کاربر خواسته می‌شود آن را با دقت مطالعه کند و اگر بپذیرد قرارداد منعقد می‌گردد. معمولاً اقرار به مطالعه و پذیرش شرایط به روش تیک زدن صورت می‌گیرد که طرف قرارداد در یک جمله اقرار می‌کند که قوانین را مطالعه کرده و مفاد آن را می‌پذیرد. گاهی نیز لینک مستقیم به صفحه قوانین و شرایط وجود ندارد اما هنگام ثبت‌نام این تذکر داده می‌شود که ثبت‌نام و عضویت به معنای پذیرفتن قوانین و شرایط اعلامی است.
یک نکته دقیق اینکه که غالبأ در این شرایط و قوانین بندی وجود دارد که آن طرف قرارداد می‌تواند در این شرایط و قوانین تغییراتی یک‌طرفه بدهد و اگر آن اصلاحات اهمیت داشته باشد آن به صورت عمومی به اطلاع کاربران برساند. معمولاً کاربران ایرانی، این قوانین و شرایط را مطالعه نمی‌کنند و پس از ایجاد مشکل سراغ آن می‌روند! چون در این قوانین و شرایط، از آن طرف قرارداد سلب مسئولیت‌هایی می‌شود، حقوق و تکالیفی نیز بر عهده کاربران قرار می‌گیرد و برای حل اختلاف مرجع رسیدگی تعیین می‌شود حتماً با دقت آنها را بخوانید.
کسب‌وکارهای اینترنتی به مشاور حقوقی باسابقه و حرفه‌ای بنیاد وکلا نیاز دارند تا تنظیم حقوقی مفاد قرارداد آنلاین یا قوانین و شرایط استفاده از انواع خدمات تجاری خود را با خیال راحت به او بسپارند.
