مقدمه
وظیفه حقوق تنظیم روابط اجتماعی است. یعنی در واقع حقوق وظیفه دارد که قواعدی را وضع کند که روابط مختلف انسان ها را با هم تنظیم کند.
حقوق کار هم از این قاعده مستثنی نیست و هدف آن تنظیم روابط بین انسان ها است. حقوق کار ناظر بر کار است.
حقوق کار شامل چه نوع کار می شود؟
حقوق کار ناظر بر کاری است که افراد برای دیگران انجام می دهند و تا زمانی که افراد کار را برای خود انجام می دهند، شامل حقوق کار نمی شود.
زمانی که افراد کار خود را در اختیار دیگران قرار می دهند و به واسطه این عمل مزدی دریافت می کنیم این عمل در زیر مجموعه حقوق کار قرار می گیرد.
در همین رابطه زمانی که افراد نیروی کار خود را در اختیار دیگری قرار می دهند و در مقابل آن مزد دریافت می کنند باز هم همه انواع آن شامل حقوق کار نمی باشد. کارمندان دولت زیر مجموعه حقوق کار قرار نمی گیرند و از آن مستثنی می شوند.
چه نیازی به حقوق کار است؟
دلیل این موضوع این است که تجربه به انسان ها نشان داده که رابطه بین کارگر و کارفرما یک رابطه برابر نیست.
واقعیت های جامعه انسانی نشان داد که کارفرما و کارگر در دو طرف یک ترازو، برابر قرار نمی گیرند، به خاطر همین مسئله ضرورتی به نام حقوق کار به وجود آمد.
تعریفی از حقوق کار
در رابطه با تعریف حقوق کار باید دانست که تعریف جامع مانع و واحدی وجود ندارد یعنی حقوق دانان مختلف تعریف های مختلفی ارائه کردند. مثلا آن هایی که همچنان روابط کارگر و کارفرما را در قالب قرارداد می بینند معتقدند حقوق کار مجموعه مقررات ناظر بر قرارداد کار است.
بنابراین بهترین تعریفی که قابل ارائه است این است که حقوق کار در تمامی روابط حقوقی ناشی از انجام کار برای دیگری حاکم است مشروط بر اینکه اجرای کار با تبعیت یک طرف نسبت به طرف دیگر انجام شود.
اولین مشخصه حقوق کار
اولین و مهمترین ویژگی و مشخصه حقوق کار حمایتی بودن است.پس هدف اصلی و اولیه حقوق کار حمایت از حقوق کارگران است.
نکته دیگر در این رابطه این است که در طول تاریخ این حمایت ها بیش تر شده است.
اصطلاحا گفته می شود که حقوق کار یک حقوق پیشرو است؛ یعنی دائما به سوی جلو حرکت می کند و سعی می کند حمایت های بیش تری ارائه دهد.
نکته دیگر در رابطه با حقوق کار این است که در طول زمان افراد بیش تری را هم زیر پوشش خود گرفته. پس اولین ویژگی و مشخصه ای که در رابطه با حقوق کار باید در نظرگرفت حمایتی بودن است یعنی هدف حقوق کار حمایت از کارگر است.
دومین مشخصه حقوق کار امری بودن آن است.
بعضی از قوانین امری هستند یعنی افراد تحت هر شرایطی باید از آنها پیروی کنند ولی بعضی از قوانین که تفسیری یا تکمیلی نامیده شده اند این قابلیت را دارند که افراد برخلاف آنها با هم توافق کنند.
ماده ۸ قانون کار: شروط مذکور در قرارداد کار یا تغییرات بعدی آن در صورتی نافذ خواهد بود که برای کارگر مزایایی کمتر از امتیازات مقرر در این قانون منظور ننمایند و طبق بند الف ماده ۱۴۱ اعتبار پیمان های دسته جمعی کار منوط به آن است که مزایایی کمتر از آنچه در قانون کار پیش بینی گردیده است در آن تعیین نشده باشد. اما یک استثنا وجود دارد و آن زمانی است که شما برای کارگر امتیازات بیش تری در نظر بگیرید.
بنابراین توافق برخلاف مقررات کار ممنوع است، مگر زمانی که مزایای بیش تری برای کارگران به دنبال داشته باشد. این که تشخیص دهید چه چیزی حمایت بیشتر از کارگر است، باید براساس ضابطه نوعی تشخیص داده شود نه ضابطه شخصی یعنی مرجع صلاحیت دار باید این امر را تشخیص دهد.
نتیجه امری بودن حقوق کار چیست؟
نتیجه امری بودن حقوق کار وضع ضمانت اجرای کیفری برای آن است یعنی اگر کسی این قواعد و مقررات را نقض کند باید مورد مجازات قرار گیرد.
ماده ۱۷۱ قانون کار مقرر می کند: متخلفان از تکالیف مقرر در این قانون حسب مورد مطابق مواد آتی با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به مجازات حبس یا جریمه نقدی یا هر دو محکوم خواهند شد و در صورتی که تخلف از انجام تکالیف قانونی سبب وقوع حادثه ای گردد که منجر به عوارضی مانند نقض عضو یا فوت کارگر شود دادگاه مکلف است علاوه بر مجازات های مندرج در این فصل نسبت به این موارد طبق قانون تعیین تکلیف نماید.
سومین مشخصه حقوق کار
یکی دیگر از مشخصات حقوق کار مفهوم اجتماعی و اقتصادی حقوق کار است که این دو همیشه در کنار هم و گاهی در تعارض و تقابل در مقابل هم مطرح می شوند.
بنابراین حمایت از کارگرها همیشه هزینه تولید را بالا می برد و برای همین گفته می شود، مسائل اقتصادی و اجتماعی در حقوق کار همیشه رو به روی هم و در تعارض با هم قرار می گیرد.
بنابراین این مسئله نشان می دهد که منافع کارگران و کارفرمایان با هم پیوند دارند؛ به همین دلیل است که بعضی از متخصصان از مفهوم انعطاف پذیری حقوق کار یاد می کنند و منظور این است که دو جنبه اقتصادی و اجتماعی حقوق کار با هم مدنظر قرار گیرد.
تفکیک حقوق کار
حقوق کار جزء حقوق عمومی است یا حقوق خصوصی؟اگر واقعیت های حقوق کار را در نظر بگیریم می توان گفت حقوق کار به هر دو شاخه (یعنی حقوق عمومی و خصوصی) نزدیک است.
از یک طرف رابطه کارگر و کارفرما مبتنی بر قرارداد کار است که از این جهت در حوزه حقوق کار جزء حقوق خصوصی قرار می گیرد. اما از یک جنبه دیگر حقوق کار جزء حقوق عمومی است چون گفتیم صرف قرارداد کافی نیست و دولت باید یک سری مقرراتی را وضع کند تا رابطه کارگر و کارفرما را وضع کند.
