کلمه قرابت از کلمه ی قرب و نزدیکی بوجود آمده است. کلمه ی قرابت در زبان فارسی به معنای خویشاوندی است.
در حقوق جزا: پرداخت دیه با عاقله است. عاقله یعنی همان اقوام و کسانی که با یکدیگر قرابت و نزدیکی دارند.
در مسئله حق: ارث به اقربا و نزدیکان می رسد؛ بنابراین اقربا و نزدیکان را باید بشناسیم.
نکته: پاره ای از اقربا وجود دارند که نمی توان با آنها رابطه جنسی بر قرار کرد، که در این صورت به هم محرم هستند.
محرم: به معنای حرام بودن در ازدواج است. هرگز هیچ فرزندی حق ندارد که مادرش را به ازدواج خود در بیاورد که به صورت اشتباه می گویند زن و شوهر هم نسبت به یکدیگر محرم هستند.
البته اینکه می گویند زن و شوهر محرم هستند یعنی زن می تواند بدنش را به شوهرش نشان بدهد، کلمه محرم در اینجا همین منظور می باشد ولی محرم در واقع و به لحاظ لغوی و در قوانین فقهی ما یعنی کسی که ازدواج با او حرام بوده و نزدیکی با او هیچ وجه محقق نمی شود، این را محرم می گویند؛ پس خویشاوندی در مسائل ازدواج هم دخیل است.
قرابت و انواع آن
با ۳ واقعه قرابت ایجاد می شود:
- قرابت نسبی
- قرابت سببی
- قرابت رضاعی (شیر دادن)
قرابت نسبی
عبارت است از رابطه ی بین دو نفر به اعتبار تولد بوجود آید (نه اعتبار قرارداد) که در مقابل قرابت نسبی، قرابت سببی وجود دارد (مثل اینکه کسی مادر زن کسی می شود این مادر زن داماد قرابت سببی با داماد دارد و ازدواج با او حرام می باشد بخاطر قرابتی که دارند).
قرابت نسبی دو نوع است:
- قرابت از تولد یکی از دیگری به وجود آید (مثل تولد نسبت به پدر و مادر).
- قرابت از تولد یکی از دیگری نباشد (مثل دو برادر نسبت به یکدیگر).
دو برادر نسبت به یکدیگر هم خون هستند آنها جز اقربا هستند ولی رابطه این دو برادر چنان نیست که از ناحیه تولد این دو تا بوجود آمده باشد، از ناحیه تولد بوده ولی نه تولد یکی از دیگری.
بخاطر اینکه پدر و مادرشان یکی است این هم نوعی قرابت است، در اینجا ممکن است از ناحیه مادر باشد و می گوییم این دو تا خواهر و برادر مادری هستند یا برادر مادری هستند، ممکن است از ناحیه پدر باشد و ممکن است از ناحیه پدر و مادر باشد که اکثر برادرها با هم هستند؛ یعنی ابوینی هستند نه اینکه ابی یا امی باشند البته ابی و امی هم داریم).
قرابت رضاعی
از راه رضاع و شیر خوردن می باشد یا کسی از دیگری شیر می خورد و یا دو نفر از یک نفر شیر می خورند که احکام مربوطه آن بحث خواهد شد.
در ماده ۱۰۳۱ ق.م قرابت بر دو قسم است: قرابت نسبی – قرابت سببی
البته در این ماده راجع به رضاع که گفتیم صحبت نشده است چون قرابت را بیشتر حقوق دانان اسلامی و از جمله نویسندگان حقوق مدنی چنانکه بعدا بحث می شود، بیشتر مساله ارث را برای ان تکیه کردند و رضاع اگر چه در نکاح تاثیر دارد و خواهر و برادر رضاعی با یکدیگر نمی توانند ازدواج بکنند ولی از یکدیگر ارث نمی برند و بر عکس نسب و سبب موجب ارث هم می شود.
زن از شوهر، شوهر از زن ارث می برد و فرزندان و پدر و مادر هم که جایگاه خودشان دارند، به این جهت مساله رضاع را اگر چه در باب نکاح مطرح کرده اند ولی به عنوان قرابت از آن اسم نبردند و ما اگر به عنوان قرابت اسم می بریم، بخاطر اینکه ناظر به این نکته هستیم که آن قرابت ها و خویشاوندی هایی که تاثیر در مساله نکاح و ازدواج دارد آنها را به آن اشاره بکنیم به همین جهت به رضاع هم اشاره کردیم.
در ماده ۱۰۳۲ ق.م قرابت نسبی به ترتیب طبقات زیر است:
- طبقه اول: پدر، مادر، اولاد، اولاد اولاد .(اولاد اولاد یعنی نوه – نبیره – نتیجه و … می باشند.
- طبقه دوم: اجداد، برادر ، خواهر و اولاد آنها .(اجداد یعنی جد و جده یعنی پدر بزرگ که پدر بزرگ پدری و پدر بزرگ مادری است.
هر چقدر بالا برویم آن شاخه گسترده می شود به این معنا که یک نفر آقای الف دارای ۴ تا جد و جده می باشد دو تا جده؛ یعنی مادر بزرگ پدری و مادر بزرگ مادری پدر بزرگ پدری و پدر بزرگ مادری و همچنین وقتی بالاتر می رود، پدرش دارای پدر بزرگ و مادر بزرگ می شود و مادرش دارای پدر بزرگ و مادر بزرگ می شود و هر چقدر بالاتر می رویم گسترده تر می شود اولاد هم هر چه پایین تر برویم گسترده تر می شود.
برادر، خواهر و اولاد انها در عرض شخص هستند در طول شخص نیستند به این معنا که شخص برادر دارد بعد برادرش بچه دارد و پایین تر قرار می گیرد.
- طبقه سوم: اعمام و عمات و اخوال، خالات و اولاد آنها (عمو ها، عمه ها و دایی ها و خاله ها و فرزندان آنها که شامل عموزاده، عمه زاده، دایی زاده و خاله زاده می باشد.
درجات طبقه قرابت
هر کدام از طبقات قرابت دارای درجه هستند، یعنی نسبت نزدیکی به شخص مورد نظر سنجیده می شود؛ مثلا پدر و مادر نسبت به شخص در درجه ی نخست جای دارند و فرزندان شخص نسبت به خود او هم در درجه اول قرار دارند، فرزند فرزندان در درجه دوم قرار می گیرند. برای دریافت راهنمایی بهتر با مشاوره حقوقی متخصص در ارتباط باشید.
اجداد، برادر، خواهر، و اولاد آنها در طبقه دوم در درجه ی اول هستند؛ یعنی نسبت شان به او نزدیک تر است.
فرزند برادر یا فرزند خواهر با این که در طبقه ی اول قرار دارند ولی از لحاظ درجه ی نزدیکی نسبت به شخص، در درجه ی دوم قرار دارند و بچه های این افراد در درجه ی سوم نسبت به شخص قرار دارند، پس ما در طبقه بندی، طبقه بندی طبقه ای داریم و یک طبقه بندی درجه ای داریم به این معنا که به لحاظ طبقه، این سه طبقه است که گفته شد و به لحاظ درجه، می تواند درجه مختلفی را در هر طبقه ای ما داشته باشیم
وقتی می گوییم پدر، مادر، اولاد، اولاد اولاد در طبقه ی اول هستند این طبقه بندی در باب ارث مطرح است. به این معنا که در ارث می گوییم چه کسی و چه کسانی برای اولین بار و قبل از همه باید ارث ببرند یکی پدر و مادر است و بعد فرزندان هستند زمانی که یک نفر از دنیا رفت اگر پدر داشته باشد یا اگر مادر یا هر دو را داشته باشد به اضافه فرزندان داشته باشد اینها مال را بین خودشان تقسیم می کنند.
مثلا اگر این شخص که از دنیا رفته هم دختر دارد و هم پسر دارد و هم پدر و هم مادر دارد پدر و مادر هر کدام یک ششم مالش را بر می دارند و کنار می روند و بقیه ان پسر و دخترهایی که باقی هستند به نسبت سهام بین خودشان تقسیم می نمایند مقصود از سهام، آنست که دختر یک و پسر دو می برد اگر یک پسر و یک دختر باشند، هر چقدر مال مانده بود تقسیم بر سه می شود دو تا از سه تا را به پسر می دهیم و یکی از سه تا را به دختر می دهیم.
اگر شخصی که از دنیا رفته بود دارای پدر و مادر نبود ولی دارای پدر پدر و کادر مادر و مادر پدر یعنی جد بود اینها در کنار فرزندان او ارث نمی برند، فرزندان در طبقه اول قرار گرفتند تا طبقه اول وجود دارد، نوبت به طبقه دوم نمی رسد مقصود از طبقه که در باب ارث مطرح است به این معنا است و یا اینکه اگر اولاد اولاد یعنی اولاد مستقیم ان شخص نبود نوه ها و نبیره های آن شخص از دنیا رفته ارث می برند برای اینکه گفته شد طبقه اول شامل پدر و مادر اولاد و اولاد می باشند.
اولاد اولاد بالا می ایند و در کنار پدر و مادر جزء طبقه اول قرار می گیرند در حالیکه چه زمانی نوبت به جد و برادر می رسد وقتی که هیچ یک از طبقات اولیه وجود نداشته باشد یعنی نه پدر باشد و نه مادر باشد و نه اولاد باشد و نه اولاد اولاد باشد، هیچ کدام از اینها نباشند آن وقت نوبت ارث به طبقه دوم می رسد طبقه بندی در باب ارث به این معنا می باشد.
لذا اگر کسی از دنیا رفت پدر بزرگ و مادر بزرگ هم داشت (پدر و مادری ) آنها نمی توانند ارث ببرند، برای اینکه در طبقه اول که فرزندان و پدر و مادر بودند، اگرچه پدر و مادر متوفی نیستند ولی فرزندان آنها هستند این فرزندان مانع ارث بردن اجداد می شوند؛ چون در طبقه اول جای دارند . این نکات در باب ارث مطرح است.
ادامه ماده ۱۰۳۲: در هر طبقه درجات قرب و بعد قرابت نسبی به عده ی نسل ها در آن طبقه معین می گردد.
مثال: در طبقه ی دوم قرابت برادر و خواهر و جد و جده در درجه ی اول از طبقه دوم و اولاد برادر و خواهر و جد پدر در درجه ی دوم از طبقه ی دوم خواهد بود.
اولاد اولاد نسبت مستقیم با پدر و مادر ندارد؛ یعنی نوه ها با یک واسطه و نبیره ها با دو واسطه نتیجه و سایر موارد تا اخر با واسطه هستند؛ بنابراین درجه اول و درجه دوم حساب می شوند ولی به اینها اولاد تلقی نمی شود یعنی یک پدر بزرگ به نبیره خودش می گوید بچه من، آن نبیره به جد خودش پدر می گوید در طبقه شان یکی هستند و در درجه شان متفاوت هستند اما بچه های آنها در درجه دوم هستند.
همچنین در طبقه ی دوم قرابت برادر و خواهر و جد و جده در درجه ی اول از طبقه ی دوم و اولاد برادر و خواهر و جد پدر در درجه ی دوم از طبقه ی دوم خواهد بود.
یعنی بچه ها نسبت به او در طبقه دوم می باشند پس خود جد، خود خواهر، خود برادر، خود جده در طبقه دوم درجه هستند اما بچه های انها در درجه دوم هستند.
در طبقه سوم قرابت، عمو، دایی ، عمه و خاله در درجه ی اول از طبقه ی سوم درجه ی اولاد آنها در درجه دوم از آن طبقه است.
همچنین عمو، دایی ، عمه خودشان نسبت به آن شخص در درجه اول هستند یعنی اگر کسی به خواهر مادرش می گوید خاله یا به خواهر پدرش عمه می گوید این رابطه شان در طبقه سوم، از درجه اول است اما به خاله زاده خودش یا به عمه زاده خودش آن هم می گوید پسر عمه، پسر خاله ولی در درجه دوم هستند و قرابت دارند.
ازدواج یک نفر با طبقه اول و طبقه دوم ممنوع است. اگر دو نفر در یک طبقه از درجه ی دوم با هم ارتباط داشته باشند ازدواجشان مانعی ندارد؛ مثل دختر عمو با پسر عمو انها در درجه دوم با یکدیگر ارتباط دارند اینها ازدواجشان مانعی ندارد، پس این درجات و این طبقات را در باب نکاح بدلیل اینکه در کجا می شود، ازدواج صورت بگیرد و در کجا نمی تواند صورت بگیرد به آن احتیاج داریم.
توضیح چند اصطلاح
- اصول: رابطه نسبی (پدر، مادر، جد و جده) چون منشا تولد و ایجاد این افراد هستند به این رابطه نسبی اصول می گویند.
- فروع: ریشه هایی که در زیر قرار می گیرند (اولاد و اولاد و همین طور اگر پایین تر برویم.)
- حواشی: آنهایی که در حاشیه قرار می گیرند (برادر، خواهر، اولاد)
اصول و فروع رابطه عمودی هستند ولی حواشی در رابطه افقی قرار دارند.
قرابت سببی
خویشاوندی است که به اعتبار زناشویی ایجاد می شود؛ مثل خویشاوندی هر یک از زوجین نسبت به یکدیگر یا اقربا نسبی یکدیگر. زن و شوهر از یکدیگر اجنبی بودند ولی با هم ازدواج کردند پس یک نوع قرابت حاصل شده است.
قرابت سببی افزون بر اینکه بین این زن و شوهر یعنی یک مرد و یک زن اجنبی بخاطر قرار داد نکاح و قرابتی ایجاد می شود که تاثیرات زیادی هم در مباحث ازدواج دارد و هم در مباحث ارث دارد. به گفته وکیل تلفنی می دانیم که اینها از همدیگر ارث می برند این یک نوع حقوقی را ایجاد می کند.
افزون بر این میان اینها و کسانی هم که از راه نسب با زن و شوهر قرابت داشته باشند ارتباط برقرار می کنند مسئله ساده اش اینست که (هنگامی بین یک دختر وپسر عقد ازدواج منعقد شد یک رابطه ی قرابت نسبی است.) و می گوییم نسبت به همدیگر محرم هستند و می توانیم بگوییم این دختر بدون حجاب جلوی شوهرش بیاید با او دست بدهد بدنشان به همدیگر بخورد این اشکالی ندارد و حرام نیستند.
اما با بوجود آمدن این رابطه یک رابطه دیگر نسبت به اقربای با خود آنها ایجاد می شود که به آن رابطه نسبی گویند.
با این عقد یک رابطه ای بین پدر داماد و عروس برقرار می شود به این معنا که آن عروس همچنان که می تواند بدون حجاب در جلوی شوهرش بیاید جلوی پدر شوهرش هم می تواند بیاید پدر شوهر می تواند به او دست بزند، نگاه بکند این از لحاظ شرعی حرام نیست.
همچنین میان این داماد و مادر زنش یک رابطه برقرار می شود و ان رابطه عبارت از اینست که ان مادر زن به این محرم می شود در مسائل مربوط به نکاح بیان می شود این داماد هرگز نمی تواند با ان مادر زن خودش ازدواج نماید چنانچه پدر شوهر هم هرگز نمی تواند با عروسش ازدواج نماید وقتی می گوییم حق ازدواج را ندارد پس از اینکه جدا شوند یا فرزندش بمیرد، پسر اگر از دنیا برود یا طلاق بدهد این نمی تواند با او (پدر شوهرش ) ازدواج نماید و حرام می شوند.
پس علاوه بر اینکه بین یک عروس و داماد به عنوان زوج و زوجه بر اثر عقد ازدواج یک رابطه حقوقی و به اصطلاح ما سببی برقرار می شود بین این زن و شوهر که از آنها به عنوان عروس و داماد یاد می شود و کسانی که از راه نسب یا عروس و داماد یاد می شود و کسانی که از راه نسب یا عروس و داماد ارتباط دارند یک نوع ارتباطی برقرار می شود.
چون در باب نکاح در مسائل قبلی راجع به ارث صحبت شد این ارث فقط منحصر به دختر و پسر و زن و شوهری است که با هم ازدواج می کنند اما دیگر مساله ارث به مادر زن و پدر زن دیگر سرایت نخواهد کرد یعنی اگر داماد از دنیا رفت دیگر پدر زن و مادر زن نمی تواند از داماد ارث ببرند.
قرابت سببی و رضاعی
ماده ۱۰۳۳: هر کس در هر خط وبه هر درجه که با یک نفر قرابت نسبی داشته باشد در همان خط و به همان درجه قرابت سببی با زوج یا زوجه ی او خواهد داشت. بنابراین پدر و مادرزن یک مرد اقربای در جه ی اول آن مرد و برادر و خواهر شوهر یک زن از اقربای سببی درجه دوم آن زن خواهد بود.
خواهر زن تا زمانی که آن زن در نکاح آن مرد است بر آن مرد حرام است برادر زن چه رابطه ای با داماد دارد یا برادر شوهر چه ارتباطی با زن برادرش دارد فقط از اقربا به حساب می ایند اما به لحاظ حقوقی چه در باب نکاح و چه در باب ارث هیچ گونه تاثیری ندارند آنهایی که از راه سبب باشند اما همین برادر نسبت به شخصی که از دنیا رفته یا پسر برادر نسبت به عموی خودش که از دنیا رفته در باب ارث تاثیر دارد در باب نکاح که از راه سبب بوجود امده تاثیری ندارد.
قرابت رضاعی یعنی شیر خوردن می باشد، اگر کسی فرزند داشت و کسی دیگر از شیر همان مادر بخورد (رضی) بین فرزند رابطه رضاعی بوجود می آید.
در صورت تحقق شرایط رضاع اگر فرزندان یکی دختر و یکی پسر بوده باشند. همانند خواهر و برادرهایی که رابطه نسبی دارند، نمی توانند با یکدیگر ازدواج کنند.
احکام و آثار قرابت را در موارد مختلف به نظر وکیل به آن توجه می کنیم، عبارتند از:
- ارث
- نکاح و موانع آن (قرابت سببی و نسبی)
- انفاق (خرجی دادن)
- تابعیت
- نام خانوادگی
برای دریافت مشاوره حقوقی آنلاین یا حضور همین حالا رزرو وقت نمایید.
