نقش هیات مدیره در شرکت های سهامی عام و خاص
شرکت های سهامی عام و خاص به وسیله هیات مدیره ای که از بین سهامداران انتخاب شده، کلا یا بعضا قابل عزل می باشند اداره می شود.عده اعضای هیات مدیره در شرکت سهامی عام حداقل ۵ نفر و در شرکت سهامی خاص نباید از ۳ نفر کمتر باشند (مواد ۱۰۷ و ۱۰۳ لایحه اصلاحی قانون تجارت)
به هنگام تاسیس شرکت مجمع عمومی موسس اولین مدیران شرکت را انتخاب می نماید و مدت مدیریت آن ها، که در هر حال از ۲ سال تجاوز نمی کند، در اساسنامه تعیین می شود. در طول حیات شرکت، هیات مدیره از میان سهامداران شرکت و توسط مجمع عمومی عادی با اکثریت نسبی انتخاب می شود و مجمع مزبور می تواند در تصمیمات بعدی خود، هیات مدیره را کلا یا بعضا عزل کند.
در انتخاب مدیران باید مقررات ماده ۱۱۱ ل.ا.ح.ق.ت رعایت گردد.دادگاه حقوقی بنا به تقاضای هر ذی نفع حکم عزل هر مدیری را که بر خلاف این ماده باشد یا پس از انتخاب شمول مفاد ماده مزبور گردد صادر خواهد نمود و حکم دادگاه موصوف قطعی است.
اعضای هیات مدیره
اعضای هیات مدیره ممکن است از اشخاص حقیقی و یا حقوقی باشند،شخص حقوقی باید یک نفر را به نمایندگی خود جهت انجام وضایف مدیریت به شرکت معرفی نماید. شخص حقوقی عضو هیات مدیره می تواند نماینده خود را معزول کند مشروط برآنکه در همان موقع جانشین او را کتبا به شرکت معرفی کند و الا غایب محسوب می شود.
با توجه به تصریح قانون، شخص حقوقی حتی با داشتن بالاترین درصد سهام در شرکت فقط می تواند یک نفر را جهت انجام وظایف مدیریت معرفی کند.
عزل نماینده شخص حقوقی بدون معرفی جایگزین قابلیت ثبت و آگهی در اداره ثبت شرکت ها را ندارد و معمولا در مرجع اخیر بدون معرفی عضو جایگزین خروج و استعفای نماینده شخص حقوقی ثبت نمی شود.
این مورد همواره یکی از معضلاتی است که نمایندگان شخص حقوقی که مستعفی یا معزول شده و قصد خروج از شرکت و پایان دادن به مسئولیت های خود را در قبال اشخاص ثالث دارند با آن مواجه اند، در این شرایط چاره ای جز مراجعه به دادگاه و درخواست الزام شرکت به ثبت استعفاء و خروج نماینده از عضویت هیات مدیره باقی نمی ماند.
مسئولیت مدنی و جزایی نماینده شخص حقوقی مدیر همانند مسئولیت مدیران حقیقی است ولی از جهت مسئولیت مدنی با شخص حقوقی که او را به نمایندگی تعیین و معرفی نموده است مسئولیت قضایی خواهد داشت.(ماده ۱۱۰ ل.ا.ق.ت) ضمنا محرومیت های مندرج در ماده ۱۱۱ ل.ا.ق.ت با توجه به اطلاق شامل نماینده شخص حقوقی نیز خواهد بود.(شامل نماینده شخص حقوقی هم می شود) و مدت ریاست رئیس و نائب رئیس نباید از مدت عضویت آن ها در هیات مدیره تجاوز کند. مدیر عامل هم باید از میان اشخاص حقیقی باشد.
عزل اعضاء هیئت مدیره
عزل نماینده شخص حقوقی به مراتب راحت تر است و با اعلام طی صورت جلسه هیات مدیره به اداره ثبت شرکت ها جهت ثبت آگهی اعلام می کند حال آنکه اگر عضو هیات مدیره شخص حقیقی باشد تغییر وی جز از طریق برگزاری مجمع عمومی و انتخابات مجدد امکان پذیر نیست.
در صورت فوت، استعفا یا سلب شرایط نماینده،شخص حقوقی،جایگزین مدیر جدید با سهولت امکان پذیر است و نیازی به برگزاری جلسه مجمع عمومی نخواهد بود.
حقوق و مزایای اعضا هیات مدیره متشکل از اشخاص حقوقی(ماده ۱۲۳۴)
در شرکت هایی که اعضا هیات مدیره متشکل از اشخاص حقوقی هستند مشکلاتی در خصوص حقوق و مزایای آنان مطرح است.
عده ای اعتقاد دارندحقوق و مزایا و حق پاداش این گروه از مدیران باید به شخص حقوقی پرداخت شود و نماینده حق دریافت هیچ مبلغی را ندارد.
به این صورت که اگر در شرکت الف،شرکت ب عضو هیات مدیره باشد و آقای ج را به عنوان نماینده معرفی کرده باشد،در صورت موظف بودن حقوق و مزایا و در صورت غیر موظف بودن حق حضور و هم چنین در پایان سال مالی پاداش وی را باید شرکت الف فقط به حساب شرکت ب واریز کند و آقای ج حق دریافت هیچ مبلغی را ندارد.
مواد قانون تجارت نه تنها دلالتی بر این امر ندارد بر عکس با اطلاق عبارت اعضا هیات مدیره در موارد ۱۲۳۴ لایحه میتوان به این نتیجه رسید که پرداخت مزایا و پاداش توسط شرکت الف به آقای ج صحیح است و بدین ترتیب شرکت الف بری الذمه می شود.
اصولا موفقیت و سود دهی شرکت بستگی به نماینده شخص حقوقی دارای خلاقیت است و باید حاصل زحمات خود را دریافت کند، اما پرداخت مزایا به نماینده شخص حقوقی خلاف اصل است و باید به شخص حقوقی داده شود و مدیر یا نماینده باید حق الزحمه خود رااز شرکت خود دریافت کند مگر اینکه بین شخص حقوقی و نماینده وی در این خصوص توافق دیگری باشد.
