هدف از داوری در پرونده های مربوط به بیمه، حل اختلاف میان بیمه گر و بیمه گذار است که در طی چند سال گذشته موارد زیادی در زمینه بیمه به داوری ارجاع داده شده است. با توجه به پیچیدگی های قوانین بیمه و جبران خسارت از سوی بیمه گر، سیستم داوری در صنعت بیمه اهمیت خاصی دارد و وجود داور برای حل و فصل اختلافات امری ضروری است.
اختلافات در پرونده های بیمه اصولا زمانی آغاز می شود که طرفین نسبت به مفاد قرارداد پایبند نیستند و متعهد اقدامی در خصوص پرداخت خسارت انجام نمی دهد. مطابق ماده ۳ قانون بیمه، مواردی از قبیل بیمه گر، بیمه گذار، موضوع بیمه، حق بیمه و میزان تعهد بیمه گر در صورت وقوع حادثه باید به طور صریح در قرارداد بیمه یا بیمه نامه ذکر شود.
بیمه گر شخصیتی حقوقی است که در قبال دریافت حق بیمه، متعهد به جبران خسارت بیمه گذار می باشد. بیمه گذار شخصیت حقیقی یا حقوقی که وظیفه اصلی وی پرداخت حق بیمه است. همچنین به موجب این ماده تاریخ انعقاد قرارداد بیمه تاریخی است که قرارداد بیمه در دفتر صدور بیمه گر ثبت می شود و نباید بعد از تاریخ شروع بیمه باشد ولی می تواند مقدم یا همزمان با شروع بیمه باشد.
موضوع بیمه ممکن است مال باشد اعم از عین یا منفعت یا هر حق مالی یا هر نوع مسئولیت حقوقی مشروط بر این که بیمه‌گذار نسبت به بقاء آنچه بیمه می‌دهد، ذی‌نفع باشد و همچنین ممکن است بیمه برای حادثه یا خطری باشد که از وقوع آن بیمه‌گذار متضرر می‌گردد. در قرارداد های بیمه، بیمه گر متعهد می شود که در صورت بروز حادثه، میزان مشخصی از خسارت را به بیمه گذار پرداخت کند و به نوعی بیمه گر در برابر بیمه گذار ایفای تعهد می نماید.
داوری در قرارداد بیمه چه نقشی دارد؟
داوری یکی از مراجع مهم حل اختلاف میان اصحاب دعوا به شمار می رود که در ارتباط با پرونده های بیمه نقش اساسی را ایفا می کند. رسیدگی به قرارداد های بیمه حساسیت بسیار بالایی دارد و مبنای بروز اختلاف در چنین قرارداد هایی میزان خسارت می باشد. حل اختلاف پرونده های حقوقی در مراجع قضایی کمی زمانبر است و باید طبق تشریفات و مقررات آیین دادرسی مدنی انجام شود. به همین جهت طرفین دعوا، داوری را مرجع اصلی برای رسیدگی و حل اختلاف پرونده های بیمه انتخاب می کنند. از طرفی شرکت های بیمه به دلایل مختلفی مانند حفظ اعتبار و افزایش مشتری، تمایل چندانی به حل اختلافات خود با بیمه گذاران از طریق مراجع قضایی ندارند.
در بیمه نامه ها مستقیما به مفهوم داوری اشاره نشده است ولی جمله ای تحت عنوان معرفی کارشناس از سوی هریک از طرفین در قرارداد ذکر می شود که منظور از کارشناس همان داوری در پرونده های بیمه می باشد.
نقش اصلی داوری در قرارداد بیمه، حل اختلاف میان بیمه گر و بیمه گذار است. در برخی موارد بیمه گذار باعث بروز اختلاف می شود و در مواردی دیگر بیمه گر به جهت عدم ایفای تعهد خود، عامل اصلی بروز اختلافات نیز می شود. درواقع در قرارداد بیمه هریک از طرفین وظایف مشخصی دارند و در صورتی که یکی از طرفین تعهد خود را به خوبی انجام ندهد، طرف دیگر می تواند عدم انجام تعهد وی را از مراجع صلاحیت دار پیگیری کند. داور ابتدا مفاد و موارد مندرج در بیمه نامه و اسناد و مدارک را به طور دقیق بررسی می کند. بعد از بررسی اسناد و مدارک از محل خسارت بازدید کرده و دفاعیات بیمه گزار و بیمه گر را مورد بررسی قرار می دهد. چنانچه بیمه نامه برخلاف اصول و مقررات قرارداد نویسی بین بیمه گر و بیمه گذار منعقد شده باشد، اثر حقوقی و قانونی نخواهد داشت و طرفین دوباره باید اقدام به تنظیم قرارداد بیمه نمایند.
در بیمه نامه شرایط عمومی و اختصاصی درج می شود که عموما به نفع بیمه گذار است و به همین جهت در دعاوی مربوط به بیمه، حکم به نفع بیمه گر صادر می شود. شرایط مندرج در بیمه نامه با قوانین و مصوبات شورای عالی بیمه منطبق است و بیمه گر نمی تواند برخلاف مفاد آن عمل نماید. در شرایط عمومی اغلب بیمه نامه ها مقرره ای وجود دارد تحت عنوان شرایط یکطرفه قرارداد های منعقده بیمه در ارتباط با نحوه ارزیابی و تحلیل خسارت ها که می تواند به نفع بیمه گذاران باشد. مقرره مذکور در بیمه نامه از جانب صنعت بیمه مورد تایید قرار گرفته است و با مفهوم داوری در قانون آیین دادرسی مدنی منطبق می باشد.
نحوه انتخاب داور در پرونده های بیمه
در پرونده های مرتبط با بیمه مانند سایر پرونده های حقوقی، طرفین می توانند داور را پیش یا پس از بروز اختلاف تعیین نمایند یا تعیین داور را به شخص ثالث یا دادگاه واگذار نمایند. البته ممکن است که در توافق به داوری نه تنها داور تعیین نشده باشد بلکه تعیین آن نیز به شخص ثالث یا دادگاه واگذار نشده باشد و طرفین نیز نتوانند در انتخاب داور تراضی کنند. تعیین داور از مسائل مهم در حوزه داوری است که مستقیما توسط طرفین یا شخص ثالث یا دادگاه تعیین می شود.
طرفین دعوا باید فردی را به عنوان داور انتخاب نمایند که صلاحیت رسیدگی به پرونده های بیمه را داشته و متخصص در امور بیمه باشد. به طور مثال فردی که به عنوان داور در قرارداد بیمه انتخاب می شود باید بتواند به خوبی میزان خسارت وارده را ارزیابی کند و به قوانین بیمه تسلط کافی داشته باشد.
در سال های اخیر با توجه به افزایش تعداد کارشناسان ارزیاب خسارت بیمه و همچنین شرکت های ارزیاب خسارت بیمه ای، پیشنهاد می شود ضمن انعقاد قرارداد بیمه، بیمه گر و بیمه گزار یکی از شرکت های ارزیابی خسارت یا شخص ارزیاب خسارت را به عنوان داور در قراردادهای بیمه مشخص کنند. فردی که مهارت کافی در امور بیمه نداشته باشد و طرفین وی را به عنوان داور انتخاب کنند، یقینا نمی تواند به درستی اختلافات بیمه ای را حل و فصل کند و درصورتی که منجر به صدور رای شود، به زیان طرفین خواهد شد.
چنانچه رای داور نیاز به تصحیح، تفسیر و تکمیل داشته باشد، باید این موارد به درستی انجام گیرد. در برخی موارد، داور به طور کامل پرونده های مرتبط با بیمه را مورد ارزیابی قرار نمی دهد یا رای صادره نیاز به اصلاح دارد که در وهله اول نواقص موجود در رای برطرف شده و سپس رای اصلاحی به طرفین ابلاغ می شود.
