تعریف:
مزاحمت در لغت به معنی اذیت کردن و تنگ گرفتن بر کسی می باشد و دعوی مزاحمت از جمله دعاوی تصرف می باشد و در اصطلاح قوانین، دعاوی تصرف دعاوی هستند که در آن بواسطه اقدامی، استفاده متصرف از مال، غیر ممکن یا محدود می گردد.
معنای عرفی دعوی مزاحمت منطبق است با تعریفی که قانون آئین دادرسی مدنی در ماده ۱۶۰ به این شرح بیان کرده است: «دعوی مزاحمت عبارت است از دعوائی که به موجب آن، متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به تصرفات او مزاحم است، بدون اینکه مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد.»
مزاحمت عملی است ناپایدار که از شخص مزاحم صادر می شود و همراه با زمان از بین می رود؛ به عنوان مثال زارعی می خواهد زمین خود را شخم بزند.
به محض اینکه تراکتور را داخل زمین و شخم را شروع می کند، دیگری به طرق مختلف مانع انجام کار او شده و از شخم زدن زارع جلوگیری می نماید.
زارع ناگزیر است دست از شخم بردارد و در همان موقع مزاحمت منتفی می گردد و از شخص مزاحم عملی سر نمی زند.
زارع به تصور اینکه هرگاه بخواهد زمین خود را مورد تصرف و استفاده قرار دهد، مزاحم دگر بار مانع اقدام او خواهد شد، برای جلو گیری از مزاحمت آینده در صدد طرح دعوی یا شکایت بر می آید.
مزاحمت در واقع حقیقت واحدی است که از اجزاء به هم پیوسته ای تشکیل می شود؛ ممکن است جزئی از آن در گذشته وجود خارجی یافته و جزء دیگر در آینده بوجود آید.
در مقابل عمل مزاحم دو واکنش قابل تصور می باشد:
- الف) چون این عمل توسط قانونگذار جرم انگاری گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده، متصرف می تواند اقدام به طرح شکایت کیفری علیه مزاحم بنماید
- ب) با اقامه دعوی حقوقی مرتکب به موجب قوانین مدنی ملزم به رفع مزاحمت (در صورت بقاء آثار) و پراخت خسارت ناشی از عمل خود گردد.
ارکان یا عناصر دعوی مزاحمت
- ادامه سبق تصرف
- عدم خروج مال از ید متصرف
- وقوع مزاحمت
ادامه سبق تصرف
سیاق ماده ۲ قانون جلوگیری از تصرف عدوانی می گوید: هرگاه مال غیرمنقولی را که در تصرف غیر بوده است، عدوانا تصرف کرده یا مزاحم استفاده متصرف شده باشد … مؤید لزوم سبق تصرف برای خواهان دعوی مزاحمت می باشد.
یکی از وجوه دعوی مزاحمت و دعوی تصرف عدوانی این است که خواهان علاوه بر متصرف بودن مال در لحظه تجاوز، قبل از آن نیز باید مال را در تصرف خود داشته باشد و تصرف آنی در مقابل تصرف سابق و مستمر قابل حمایت نمی باشد.
عدم خروج مال از ید متصرف
دعوی مزاحمت وقتی تحقق می یابد و طرح دعوی مزاحمت زمانی از خواهان پذیرفته می شود که اعمال خوانده صرفا موجب اخلال نسبت به استفاده از مال باشد، بدون اینکه مال از تصرف خواهان خارج گردد.
اگر اقدام خوانده از این حد تجاوز کند و مال غیر منقول را از تصرف خواهان خارج و آن را عدوانا تصرف نماید، به حکم تعاریف قانونی دعوی مزبور مزاحمت تلقی نشده و از مصادیق تصرف عدوانی می باشد.
می توان گفت در اغلب موارد مزاحمت مقدمه و شروعی است برای تصرف عدوانی.
وقوع مزاحمت
مزاحمت اقدامی است که از طرف خوانده واقع و موجب می گردد که متصرف نتواند با احساس امنیت لازم، از مال خود بهره برد.
بنابراین وقتی می توان خوانده را مزاحم دانست و علیه او به طرح دعوی پرداخت که عمل مزاحمت صورت وقوع به خود بگیرد و الا اگر بدون وقوع مزاحمت از طرف خوانده، خواهان احساس نماید که به محض شروع به استفاده از مال، مورد مزاحمت خوانده قرار خواهد گرفت، این احساس را اگرچه منطقی باشد نمی توان مجوز طرح و قبول دعوی مزاحمت دانست.
در تحقق دعوی مزاحمت نه تنها وجود قصد مزاحمت از طرف خوانده شرط است بلکه بقاء و ادامه این قصد نیز ضروری است.
آنچه سبب اتصال مزاحمت های متناوب می باشد قصد مزاحمت است که با از میان رفتن آن، ارتباط مذکور قطع شده و دعوی مزاحمت سالبه به انتفای موضوع خواهد شد.
لازم است قصد مزاحم جلوگیری از استفاده متصرف نسبت به مال باشد و الا اگر قصد خوانده منحصرا ایراد خسارت به متصرف بوده بدون اینکه قصد مزاحمت در استفاده از مال را داشته باشد ، دعوی مزاحمت قابل طرح نیست.
ضعف مزاحم و یا قدرت متصرف در امکان رفع مزاحمت توسط خود فرد و یا شرایط غیر متعارف مال، هیچیک نباید در تصمیم قاضی موثر باشد.
قانونگذار حمایت خود را منوط عدم داشتن زور بازو و قدرت یا موقعیت متصرف نکرده است.
اگر صندوقی نیز در مسیر مزبور بگذارد به کیفیتی که از عرض راهرو بکاهد و رفت و آمد را مشکل نماید، این اقدام نیز مزاحمت محسوب شده و در هردو حال باید دستور رفع مزاحمت علیه او صادر گردد.
همینطور است قطع برق توسط توسط موجر و یا ایجاد تغییراتی که از شدت فشار آب مورد استفاده مستاجر بکاهد.
در صورتی که خوانده به طرق مختلف، شخص متصرف را مورد ایضاء قرار دهد ، اگرچه ممکن است این امر موقعیتی را بوجود آورد که امکان استفاده از مال را از شخص متصرف سلب نماید، معذالک موضوع تحت عنوان دعوی مزاحمت قابل طرح نمی باشد.
لکن مزاحمت پس از تحقق از دو حال خارج نیست:
- اول – مزاحمت های قائم به شخص – منظور از این مزاحمت اعمالی است که پس از وقوع آثار عینی و محسوس از خود به جای نمی گذارد.
به این معنی که با حضور شخص مزاحم و اعمال او، مزاحمت ادامه دارد و چون مزاحم محل را ترک کند، مزاحمت نیز از نظر مادی منتفی می گردد.
مزاحمی که در زمان کاشت و برداشت محصول مانع کار و فعالیت متصرف می شود و به این ترتیب امکان استفاده او را از مال ممتنع یا با مشکل مواجه می سازد، در این حالت مزاحمت به صورتی است که اگر مزاحم از زمین مورد اختلاف دور شود، متصرف می تواند بدون مزاحمت عملیات خود را ادامه دهد .
- دوم – مزاحمت های قائم به آثار _ در این نوع مزاحمت گو اینکه عمل مزاحمت از شخص مزاحم سر می زند، ولی آثاری از عمل باقی می ماند که حتی پس از خروج مزاحم از صحنه مزاحمت، بقاء آن آثار استفاده از ملک را محدود یا غیر ممکن می سازد.
دو همسایه که از یک مسیر بصورت مشترک استفاده می کنند و یکی از آنها در مدخل آن با نصب درب و بستن آن بطور کامل مانع عبور دیگری گردد، یا به صورتی که همسایه مذکور برای هربار ورود مجبور باشد همسایه خود را آگاه سازد تا درب را برای او بگشاید یا همسایه ای که ماشین خود را در پارکینگ به شکلی پارک می نماید که گذر و ورود و خروج از پارک برای ماشین های دیگر غیر ممکن یا مشکل می گردد نیز به همین شکل می باشد.
این مزاحمت ها نه تنها در موقع حضور مزاحم وجود دارد بلکه در غیاب او نیز آثاری به جای می گذارد که موجب مزاحمت همسایه می گردد.
به عنوان مثال آیا همسایه ای که در خانه خود حیوانی نگهداری نمی کرده، اگر این عمل را انجام دهد و به این ترتیب موقعیت سابق همسایه خود را برهم زند، آیا موضوع مشمول دعوی مزاحمت خواهد بود؟ یا اگر متصرف خانه ای به ارتفاع خانه خود بیفزاید و در نتیجه از نور و روشنایی همسایه او کاسته شود آیا این اقدام او مزاحمت تلقی می گردد؟
در این خصوص باید گفت که با توجه به ماده ۳۰ قانون مدنی هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد، مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد و سایر قوانین راجع به تصرف و همچنین قوانین آئین دادرسی مدنی، در مقابل این اصل قانونی ، چنان صراحتی ندارد که حکم کلی آن را با استثناء مواجه نماید.
لازم به ذکر است در تحقق مزاحمت قصد مزاحمت و ادامه قصد از شرایط لازم قبول دعوی مزاحمت است و در مثال های فوق مالک با اقدامی که انجام می دهد قصد استفاده از ملک خود را دارد نه ایجاد مزاحمت برای مجاورین.
همانطور که گفته شد تحقق قصد مزاحمت و ادامه قصد از ارکان متشکله این دعوی می باشد و در این مورد همسایه ای که قصد ورود خسارت نداشته مزاحم محسوب نمی گردد، حتی اگر ثابت گردد که مداخله مالک در ملک خود فقط به قصد مزاحمت برای همسایه باشد، باز اصل تسلیط مانع پذیرش دعوی مزاحمت خواهد بود.
تصرف مدعی علیه الزاما باید در ملک مدعی صورت گیرد و ورود خسارت تصرف محسوب نمی گردد؛ در هر صورت می توان خسارت وارده را از مدعی علیه مطالبه نمود.
بدیهی است اگر اقدام خوانده با رضایت متصرف انجام شده باشد، دعوی مزاحمت علیه او مسموع نیست.
در پاسخ باید گفت که تشخیص اینکه اعمال انتسابی به متصرف جرم است یا خیر و آیا در صورت جرم بودن، این اعمال مجرمانه واقع شده اند یا خیر، با مقامات قضایی است و افراد عادی غیر مسئول صلاحیت اظهار نظر در اینگونه مسائل را ندارند، بنابراین تحت استفاده نامشروع نمی توان از تصرف صاحب مال جلو گیری نمود و به موجب اصل برائت، تا به موجب تصمیم مقامات قضائی خلاف و غیر قانونی بودن اعمال افراد به اثبات نرسیده باید اعمال و اقدامات آنان را مطابق قانون صحیح دانست.
بنابراین اگر مزاحمت قطع شده باشد، موضوعی برای صدور دستور باقی نیست که با اجرای دستور بتوان آن را مرتفع ساخت.
مدعی مالکیت می تواند برای اثبات مالکیت خود در دادگاه صالح اقامه دعوی نماید.
- الف) در ممانعت از حق، عمل فاعل بطور کلی مانع استفاده از حق می شود، در حالی که در مزاحمت عمل فاعل اخلال جزئی در تصرف ایجاد می نماید بی آنکه بهره مندی متصرف را بطور کلی غیر ممکن نماید.
- ب) دعوی ممانعت از حق فقط در خصوص حق انتفاع و حق ارتفاق است.
- ج) ممانعت از حق بر خلاف مزاحمت در ملک دیگری محقق می گردد.
صلاحیت محلی دادگاه
مطابق با ماده۱۲ قانون آئین دادرسی مدنی دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است ، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.
توجه شود که در این دعوی ارسال دادخواست به مرجع صالح از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می گیرد، فلذا جهت ثبت و ارسال دادخواست به دادگاه، به همراه مدارک مربوطه و کارت عابر بانک جهت پرداخت هزینه دادرسی، ابتدا به این دفاتر مراجعه نمائید.
هزینه دادرسی
این دعوی از جمله دعاوی غیر مالی است و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی مطابق با دعاوی غیر مالی می باشد.
درخصوص بررسی جنبه کیفری مزاحمت به جرم مزاحمت مراجعه فرمائید.
جهت ملاحظه دعوی ممانعت از حق و مقایسه آن با دعوی مزاحمت، به دعوی ممانعت از حق مراجعه نمایید.
