یکی از مواردی که هنگام طلاق زوجین با آن مواجه می‌شوند و باید در خصوص آن تعیین تکلیف شود، بحث حق و حقوق هر یک از طرفین است.
این حق و حقوق می‌تواند برای زوجه نفقه، مهریه، اجرت المثل و امثال آن باشد و برای زوج می‌تواند گرفتن هدایا یا طلاهای باشد که به مناسبت‌های مختلف در طول زندگی مشترک یا در طول دوران نامزدی به همسر خویش اعطا کرده است.
حال سوالی که ممکن است برای زوج پیش بیاید، این است که وی می‌تواند بعد از طلاق دادن زوجه، اقدام به استرداد طلاهای داده شده به وی نماید یا نه؟
طلا و جواهراتی که مرد در هنگام عقد یا زندگی مشترک به زوجه می‌دهد اغلب به عنوان هبه تعریف شده اند، هبه در لغت به معنای بخشش و دادن چیزی به کسی بدون دریافت مالی در قبال آن است لازم به ذکر است که واهب (هبه کننده) می‌تواند هبه را به دریافت مال یا به شرط خاصی مشروط کند، مثل موردی که زوجه به زوج می‌گوید مهریه ام را به شما می‌بخشم به شرط اینکه طلاقم دهید.
طبق قانون مدنی هم هبه عبارت است از عقدی که به موجب آن یک نفر مالی را به صورت رایگان به فرد دیگری می‌بخشد، بعد از این بخشش فردی که مال را در اختیار گرفته است به عنوان مالک مال شناخته شده و می‌تواند هر گونه دخل و تصرفی در مال هبه شده، داشته باشد.
ماهیت حقوقی عقد هبه
اما پاسخ این سوال که آیا مرد می‌تواند پس از طلاق طلاهای همسر خود را پس بگیرد به ماهیت حقوقی عقد هبه برمی گردد؛ یعنی باید ببینیم که آیا هبه عقدی لازم است یا جایز، عقد لازم عقدی است که هیچ یک از طرفین معامله نمی‌توانند آن را بر هم بزنند، جز در موارد خاصی که قانون معین کرده است؛ این موارد خاص می‌تواند استفاده از خیارات قانونی باشد؛ مانند عقد بیع و اجاره.
در عقد بیع هیچ یک از بایع و مشتری حق بر هم زدن معامله را بدون رضایت دیگری ندارد، مگر در مواردی که قانون معین کرده است، مثلا چنانچه بایع، مغبون شده باشد (فریب خورده باشد) و این غبن فاحش باشد، می‌تواند قانونا و با استناد به خیار غبن معامله را فسخ کند.
در مقابل عقد لازم عقد جایز قرار می‌گیرد عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر وقت که بخواهند، بتوانند آن را بر هم زند.
اگر هبه را عقد جایز بدانیم شخص هبه کننده هر زمان که بخواهد می‌تواند این عقد را به هم بزند و مال هبه شده را دوباره از آن خود نماید، اما این رجوع به هبه باید در شرایط خاصی صورت بگیرد، اما اگر هبه را عقدی لازم بدانیم به محض تحقق آن دیگر امکان بر هم زدن عقد و رجوع از آن برای هبه کننده وجود ندارد.
در این خصوص اختلاف نظر‌های زیادی میان حقوقدانان وجود دارد و نظر واحدی مبنی بر اینکه هبه عقدی لازم است یا جایز وجود ندارد.
شرایط رجوع از هبه
در صورتی که عقد هبه را یک عقدی جایز بدانیم شخص هبه کننده هر زمان که بخواهد می‌تواند این عقد را بر هم زند و مال هبه شده را دوباره از آن خود نماید. اما این رجوع به هبه باید در شرایط خاصی صورت بگیرد، این شرایط به گفته مشاوره حقوقی تلفنی عبارتند از:
- زمانی زوج می‌تواند تقاضای استرداد طلا از زوجه نماید که این مال هدیه داده شده از بین نرفته باشد.
- هنگامی استرداد طلا از زوجه برای زوج قابل اقامه است که مالکیت مال هبه شده انتقال داده نشده باشد.
- اگر در مال هبه شده تغییراتی صورت گیرد زوج نمی‌تواند تقاضای استرداد طلا از زوجه را داشته باشد.
- در صورتی که هبه صورت گرفته از نوع هبه معوض (یعنی در ازای مال یا حقی دیگر) باشد و عوض هبه هم دریافت شده باشد، زوج دیگر نمی‌تواند از زوجه تقاضای استرداد طلا نماید.
استرداد طلاهایی که به عنوان هدیه به زن داده نشده است
همان طور که گفته شده طلاها و هدایای که مرد یا خویشاوندان وی به مناسبت‌های مختلف به زن هدیه داده‌اند متعلق به وی است و می‌تواند هر گونه دخل و تصرفی در آن‌ها داشته باشد، اما اگر این طلاها به عنوان هدیه به زن داده نشده باشد، مرد می‌تواند به هنگام طلاق، تقاضای استرداد طلا از زن را در دادگاه مطرح کند.
به عنوان مثال مرد می‌تواند ادعا کند که طلاها به عنوان امانت در دست زن بوده است؛ مثلا مرد طلاها را به عنوان سرمایه خریده است و به زن سپرده تا از آن‌ها نگهداری کند.
البته مرد برای اینکه بتواند در خصوص استرداد طلا از زوجه درخواستی داشته باشد باید بتواند برای ادعای خود سندی همانند فاکتور خرید طلا و جواهرات را ضمیمه تقاضای خود نماید، در غیر این صورت امکان اثبات این تقاضا برای مرد بسیار سخت می‌باشد.
مرجع رسیدگی به دعوای استرداد طلا از زوجه
اگر دادخواست استرداد طلا از طرف زوج داده شود مرجع رسیدگی به این دعوی، دادگاه محل اقامت خوانده (زوجه) می‌باشد، در غیر این صورت این دادخواست باید در دادگاه محل انعقاد عقد ازدواج زوجین تقاضا شود.
از اتفاقاتی که بعد از جاری شدن صیغه طلاق بین زوجین می تواند بیفتد این هست که زوج یا زوجه برای گرفتن حق و حقوق خود اقدام به گرفتن وکیل نمایند.
این حق و حقوق می تواند برای زوجه نفقه، مهریه، اجرت المثل و امثال این موارد باشد و برای زوج می تواند گرفتن هدایا یا طلاهای باشد که به مناسبت های مختلف در طول زندگی مشترک یا در طول دوران نامزدی به همسر خویش عطا کرده است.
حال سوالی که ممکن است برای زوج پیش بیاید این هست که وی می تواند بعد از طلاق دادن زوجه، اقدام به استرداد طلا های داده شده به زوجه نماید یا نه، در این مقاله سعی بر این شده که هم حق و حقوق زوجه بعد از طلاق تعریف شود و هم حق و حقوق زوج.
آیا طلاهایی که زوج به زوجه می دهد هبه محسوب می گردند؟
طلا و جواهراتی که مرد در هنگام عقد یا زندگی مشترک به زوجه می دهد به عنوان هبه تعریف شده اند، هبه طبق قانون مدنی عبارت است از عقدی که به موجب آن یک نفر مالی را به صورت رایگان به فرد دیگری می بخشد بعد از این بخشش فردی که مال را در اختیار گرفته است به عنوان مالک مال شناخته شده و می تواند هر گونه دخل و تصرفی در مال هبه شده، داشته باشد.
چه زمانی زوج می تواند حق استرداد طلا از زوجه را داشته باشد؟
از آنجایی که براساس قانون مدنی عقد هبه یک عقدی جایز است؛ بنابراین شخص هر زمان که بخواهد می تواند این عقد را به هم بزند و مال هبه شده را دوباره از آن خود نماید، اما این رجوع به هبه باید در شرایط خاصی صورت بگیرد، شرایطی از جمله:
- زمانی زوج می تواند تقاضای استرداد طلا از زوجه نماید که این مال هدیه داده شده از بین نرفته باشد.
- هنگامی استرداد طلا از زوجه برای زوج قابل اقامه است که مالکیت مال هبه شده انتقال داده نشده باشد.
- اگر در مال هبه شده تغییراتی صورت گیرد زوج نمی تواند تقاضای استرداد طلا از زوجه را داشته باشد.
- در صورتی که هبه صورت گرفته از نوع هبه معوض (یعنی در ازای مال یا حقی دیگر) باشد و عوض هبه هم دریافت شده باشد، زوج دیگر نمی تواند از زوجه تقاضای استرداد طلا نماید.
مالکیت طلاهای داده شده بعد از طلاق، از آن کیست؟
همانطور که گفته شده طلاها و هدایای که مرد یا خویشاوندان وی به مناسبت های مختلف برای زوجه گرفته اند از آن زوجه می باشد و زن می تواند هر گونه دخل و تصرفی در اموال هبه شده به وی داشته باشد، اما اگر این طلاها به عنوان هدیه به زن داده نشده باشد، مرد می تواند به هنگام طلاق، تقاضای استرداد طلا از زوجه را در دادگاه مطرح نماید، به عنوان مثال مرد ادعا کند که طلاها به عنوان امانت در دست زن بوده است.
آیا مرد می تواند طلا و هدایای داده شده را در ازای مهریه بدهد؟
هنگامی مرد می تواند این ادعا داشته باشد که طلاها و هدایای داده شده به زوجه در ازای مهریه است که این قرارداد در بین زوجین قبل از جدایی و طلاق ثبت شده باشد. و زوج بتواند این را اثبات نماید که این هدایای داده شده هبه معوض نبوده و مالکیت این اموال همواره از آن وی بوده است.
آیا امکان استرداد طلا از زوجه در دوران زندگی مشترک وجود دارد؟
طبق مفاد قانون مدنی، زوج زمانی می تواند درخواست استرداد طلا از زوجه را داشته باشد که این هدایای داده شده هبه نباشند و همانطور هم که گفته شد هبه از نوع معوض نبوده باشد؛ یعنی در عوض هدیه داده شده از طرف مرد، مرد هیچگونه مال یا حقی از زوجه نگرفته باشد.
بنابراین چنانچه عین طلاها موجود باشد و مالکیت زوجه از طلاهای داده شده خارج نگردیده باشد.
زوج می تواند با داشتن فاکتور خرید طلا و جواهرات، عودت اموال خریداری شده را از دادگاه خواهان شود.
آیا زوجه می تواند در ازای بخشش مهریه وکالت در طلاق را از آن خود نماید؟
هم مهریه و هم طلاق حقی است که طرفین (زن و مرد) می توانند این حق را ببخشند یا وکالت آن را به دیگری بدهند.
اتفاقی که این روزها در دفاتر ازدواج رسمی بسیار میفتد این هست که زنان با بخشش تمام یا نیمی از مهریه به دنبال گرفتن حق طلاق از مرد می باشند. و مرد می تواند در صورت داشتن رضایت این حق و وکالت در طلاق را به زوجه بدهد.
مرد چگونه می تواند اثبات نماید که طلاهای داده شده هبه معوض نبوده اند؟
وقتی که مرد این ادعا را داشته باشد که تمام حق و حقوق زن را بعد از طلاق و جدایی به طور تمام و کمال داده است به دنبال گرفتن حق و حقوق خود میفتد.
از جمله این حق و حقوق می توان به حق استرداد طلا از زوجه اشاره نمود که بار اثبات این ادعا بر عهده مرد یا وکیل او و یا قائم مقام قانونی وی می باشد.
البته در بسیاری از دعاوی ادله اثبات دعوا مشترک هستند؛ مثل اقرار، سند کتبی (که در اینجا برای مرد می تواند فاکتور خرید طلا باشد.) شهادت شهود یا علم خود قاضی.
آیا باکره بودن زن می تواند بر دادخواست استرداد طلا از زوجه تاثیر بگذارد؟
باکره بودن زوج و گرفتن حق و حقوق وی از مرد بسته به این شرایط می باشد که چنانچه زوج و زوجه در دوران نامزدی باشند و مرد طلا و هدایای خریداری شده را به جهت عقد به زن نداده باشد، مرد می تواند تقاضای استرداد طلا از زوجه را در دادگاه حقوقی مطرح نماید اما اگر زن باکره باشد و طلاق وی در دوران عقد و قبل از ازدواج اتفاق بیفتد مرد علاوه بر موجب بودن به دادن بخشی از مهریه، نمی تواند در خصوص گرفتن هدایای داده شده به زن ادعای داشته باشد، مگر اینکه خلاف آن را ثابت نماید.
تکلیف اموال مادی بعد از طلاق و جدایی
از جمله اموال مادی که می توان به آن اشاره کرد تکلیف جهیزیه زن بعد از طلاق می باشد.
طبق قانون مدنی مالکیت اموال منقول موجود در محل سکونت زندگی مشترک زوجین به این صورت است که آنچه معمولا و عادتا مورد استفاده اختصاصی زن باشد، متعلق به زن است و آنچه مورد استفاده اختصاصی مرد باشد، متعلق به شوهر، بقیه اموال خریداری شده در طول زندگی مشترک، طبق قانون در بین زوجین مشترک بوده، مگر اینکه خلاف این ادعا اثبات گردد. و جهیزیه آورده زن، از آن زوجه می باشد و مرد حق فروش این اموال را نخواهد داشت.
آیا مرد می تواند هدایای داده شده به زن را در جشن عقد استرداد نماید؟
مرد برای اینکه بتواند در خصوص استرداد طلا از زوجه درخواستی داشته باشد باید بتواند برای ادعای خود سند کتبی همانند فاکتور خرید طلا و جواهرات را ضمیمه تقاضای خود نماید.
در غیر این صورت امکان اثبات این تقاضا می تواند برای مرد سخت باشد، برای همین طلاهای داده شده در جشن عقد از طرف خویشاوندان فاقد فاکتور بوده و اینکه این طلا و جواهرات خویشاوندان در قالب هدیه بوده و قابل استرداد نمی باشند.
مرجع رسیدگی به دعوی استرداد طلا از زوجه
اگر دادخواست استرداد طلا از طرف زوج داده شود مرجع رسیدگی به این دعوی، دادگاه محل اقامت خوانده (زوجه) می باشد، در غیر این صورت این دادخواست باید در دادگاه محل انعقاد عقد ازدواج زوجین تقاضا شود.
استرداد هدایا در دوره نامزدی که منجر به ازدواج نشده است
قانون مدنی در مواد ۱۰۳۷ الی ۱۰۴۰ به این موضوع پرداخته است دوران نامزدی دوره ای است که مراسم خواستگاری انجام شده است ولی هنوز منجر به وقوع عقد نکاح نشده است باید توجه کرد از لحاظ قانونی این دوران را که هنوز زوجیت تشکیل نشده است با دوران عقد یعنی حد فاصل وقوع عقد نکاح و شروع زندگی مشترک را نباید با هم اشتباه گرفت.
مواد مذکور در خصوص استرداد هدایای نامزدی صرفا مختص دوران نامزدی است و نه دوران عقد. بر طبق قانون هر یک از نامزد ها و نه والدین آن ها می تواند اگر نامزدی به هم بخورد و منجر به وصلت نشود هدایایی را که به طرف دیگر یا والدین او داده مسترد نماید.
به گفته وکیل آنلاین بنیاد وکلا اگر بخشی از هدایا موجود نباشد قیمت آن ها پرداخت می شود.
نکته: اگر دوران نامزدی یکی از نامزد ها فوت کند از مقررات مذکور نمی توان استفاده کرد.
استرداد هدایا در نامزدی که منجر به ازدواج شده است
همانطور که گفته شد مواد ۱۰۳۷ الی ۱۰۴۰ قانون مدنی در خصوص استرداد هدایایی است که در دوره نامزدی داده شده و منجر به وصلت نشده است اما اگر منجر به وصلت (عقد نکاح) شود برای استرداد هدایا باید به عمومات یعنی مقررات عقد هبه موضوع مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ قانون مدنی مراجعه کرد.
یکی از مواردی که بر طبق بند ۲ ماده ۸۰۳ قانون مدنی رجوع به هبه امکان پذیر نیست، موردی است که هبه معوض باشد توجه داشته باشید که عوض هبه می تواند مادی یا معنوی باشد.
نظر غالب در رویه قضایی این است با وقوع عقد نکاح دیگر امکان رجوع به هدایای نامزدی میسر نیست؛ زیرا قضات محترم – به درستی – عقد نکاح را عوض معنوی هدایای داده شده در نظر می گیرند که با این وصف هبه معوض محسوب می شود و غیر قابل رجوع.
استرداد هدایای (طلاجات) مربوط به دوران عقد و ازدواج بعد یا قبل از طلاق
همانطور که در بالا بیان نمودیم؛ با عنایت به مواد قانونی فصل نوزدهم قانون مدنی در خصوص هبه؛ استرداد هدایای دوران عقد و ازدواج به دلیل آنکه معوض تلقی می‌شود امکان پذیر نمی‌باشد.
به دلیل آن که در ازای اعطای هدایا از جانب زوجین به یکدیگر، وقوع عقد نکاح و ازدواج رخ داده است؛ دادگاه رای به رد دادخواست استرداد هدایای مربوط به دوران عقد و ازدواج می‌دهد و پیگیری در این خصوص در بخش اعظمی‌از موارد به نتیجه قانونی ختم نمی‌شود.
بنابراین آشکار می‌باشد که فقط در مواردی که برای قاضی اثبات شود که اعطای هدایا در دوران عقد و ازدواج معوض نبوده است؛ دادگاه رای به استرداد هدایای مربوطه از جانب زوج یا زوجه می‌دهد و دادخواست استرداد هدایای (طلاجات) دوران عقد و ازدواج مثمر ثمر واقع می‌شود.
با این اوصاف؛ مرد یا زن می‌تواند قبل یا بعد از طلاق با تنظیم دادخواست استرداد هدایای دوران عقد یا ازدواج به انضمام فاکتورهای خرید هدایای مربوطه؛ اقدام قانونی جهت استرداد هدایای خود نماید.
در خصوص طرح دعوی به جهت استرداد هدایای دوران نامزدی، عقد و ازدواج مفاد قانونی ذکر شده مجری خواهند بود ولی در بسیاری از موارد تنظیم دادخواست ضعیف یا قوی حقوقی در مورد موضوع مربوطه؛ منجر به نتیجه قانونی متفاوتی می‌باشد که برای طرف شاکی از باب مادی و معنوی بسیار حائز اهمیت تلقی می‌شود.
بنابراین توصیه می‌شود از مشاوره حقوقی وکلای پایه یک دادگستری متخصص بهره مند شوید.
آیا وکیل دادگستری می تواند در دادخواست استرداد طلا از زوجه به مرد کمک نماید؟
در رابطه با استرداد طلا از زوجه آراء متفاوتی صادر شده است و عقاید و نظرات قضات در خصوص این استرداد طلا از زوجه متفاوت می باشد؛ چرا که از نظر برخی از این حقوقدانان، طلا و هدایای که از طرف مرد به زوجه داده می شود یک نوع هبه معوض بوده و عوض آن (عقد نکاح) توسط مرد گرفته شده است.
بنابراین چون عوض هبه به مرد داده شده، مرد دیگر نمی تواند تقاضایی برای استرداد طلا و هدایای داده شده داشته باشد. با وجود این شرایط استرداد طلا از زوجه در دادگاه را می توان یکی دیگر از دعاوی سخت در مراجع قضایی دانست.
لذا در این مواقع حضور یک وکیل دادگستری متخصص استرداد طلا از زوجه به عنوان نماینده قانونی مرد در دادگاه خانواده می تواند برای وی یک نویدی برای موفقیت پرونده استرداد طلا و هدایای داده شده، در صورت وجود داشتن حق استرداد طلا از زوجه برای مرد باشد.
