مصادیق جرم توهین

توهین ساده ( ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم ):

این اصطلاح حقوقی که بر مبنای شخصیت طرف و میزان مجازات انتخاب شده است (توهین نسبت به اشخاص عادی که مجازات مرتکب نسبت به سایر جرایم توهین اخف است موضوع ماده ۶۰۸ ق.م. (کتاب پنجم) می باشد: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»

متن ماده از نظر ادبی دارای اشکال است و باید به این نحو اصلاح شود: «… نباشد مرتکب به مجازات … محکوم خواهد شد.» و یا این که به جای کلمه «به» از عبارت مستوجب» استفاده شود.

ویژگی های این جرم عبارتند از:

• عام بودن افراد:

افراد» شامل کلیه اشخاص اعم از حقیقی، حقوقی، زنده، مرده، زن، مرد، عاقل، مجنون، صغیر، بالغ، ایرانی، بیگانه مسلمان یا غیر مسلمان، حکومتی و امثال آنهاست، مشروط بر این که به موجب قانون دیگری تخصیص نخورده باشد؛ مانند مامورین حکومت که توهین به آنها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن مشمول ماده ۶۰۹ ق.م.ا. کتاب پنجم) خواهد بود و یا اشخاص موضوع سایر مواد به شرح آتی. نظریه اداره حقوقی قوه قضاییه در تعریف واژه «افراد» چنین است: 

«… کلمه افراد مذکور در ماده ۸۶ قانون تعزیرات (ماده ۶۰۸ ق.م.۱. (کتاب پنجم) شامل اشخاص عادی و معمولی و در مقابل اشخاصی است که به مناسبت شغل و وظیفه خاص در قانون موقعیت خاص و استثنائی برای آنان پیش بینی شده است؛ مانند رئیس جمهور و وزرا…». بنابراین حکومتی ها نیز مادام که در حال ویا به مناسبت انجام وظیفه نباشند، از جمله افراد محسوب می شوند.

• تمثیلی بودن مصادیق:

مصادیق توهین در این ماده با توجه به استفاده از اصطلاح «از قبیل» تمثیلی است، اما چنانچه عمل ارتکابی فحاشی و یا استعمال الفاظ رکیک نباشد باید از نظر قبح و درجه وهن در ردیف آنها باشد و بنابراین توهین های اخف از فحاشی و الفاظ رکیک مشمول این ماده نخواهند بود، مانند این که گفته شود: «فلان وکیل دادگستری یا فلان سردفتر رسمی در کارهای خود مهمل و بی بندوبار است… 

یا این که فلان قاضی دادگستری روی خصومت یا تمایلات شخصی خود حکم میدهد» یا این که کسی به یکی از افراد این ماده بگوید «به تو مربوط نیست» یا «فضولی موقوف» یا «غلط نکن» و امثال آنها. به همین ترتیب است گفتن واژه نفهم، بی شعور، احمق، که فحاشی و الفاظ رکیک محسوب نمی شوند؛ در واقع، قانونگذار با استفاده از مصادیق مذکور در ماده ۶۰۸، نخواسته است مطلق موهن بودن عرفی را جرم تلقی نماید.

همچنین توهین ساده با ترک فعل محقق نمی شود زیرا اشاره به ترک فعلی که برای افراد عادی معادل فحاشی یا الفاظ رکیک باشد، از نظر نگارنده، امکان پذیر نیست.

• تعامل توهین با قذف:

توهین مشمول ماده ۶۰۸ ق.م… (کتاب پنجم) ممکن است مصداق قذف نیز باشد.

مقنن با تصریح به این که «چنانچه موجب حد قذف نباشد»، به طور ضمنی بر این نکته تاکید دارد که در غیر این صورت، فقط به مجازات حد قذف محکوم خواهد شد و تمریر مرتکب منتفی است.

استعمال برخی از واژگان یا جمله ها از نظر منطوق، قدف محسوب می شود ولی مادام که منظور مرتکب، ارتکاب زنایا لواط نباشد، توهین خواهد بود؛ مانند آن که کسی به فرزند مشروع خود بگوید تو فرزند من نیستی ولی غرض اور حرام زاده بودن وی و به تبع آن ارتکاب زنا از ناحیه همسرش نباشد و یا حتی اگر به فرزند خود بگوید حرام زاده و قصد او اشاره ضمنی به تیزهوشی وی باشد؛ در غیر این صورت، هرچند فعل واحد دارای دو عنوان توهین و قذف خواهد بود، برابر ماده ۶۰۸ ق.م.ا (تعزیرات)، مرتکب فقط به مجازات حد محکوم می گردد.

این نکته در صدر تبصره ماده ۱۳۵ ق.م.ا مورد تاکید قرار گرفته است.

استثنای وارد بر آن، ناظر به موردی است که رفتار مرتکب نسبت به مخاطب، دشنام و نسبت به غایب قذف محسوب گردد که در این صورت مرتکب به هر دو مجازات توهین و قذف محکوم می شود.

در واقع رفتار ارتکابی به رغم وحدت آن، متضمن دو جرم حدی و تعزیری است و برخلاف قاعده که باید فقط حد تعیین گردد، به طور استثنایی حکم به جمع مجازاتها (حد و تعزیر) داده میشود.

• به موجب تبصره ماده ۱۳۵: در صورتی که جرم حدی از جنس جرم تعزیری باشد مانند سرقت حدی و سرقت غیر حدی یا مانند زنا و روابط نامشروع کمتر از زنا، مرتکب فقط به مجازات حدی محکوم می شود و مجازات تعزیری ساقط می گردد، مگر در حد قذف که اگر قذف نسبت به شخصی و دشنام به دیگری باشد، مرتکب به هر دو مجازات محکوم می شود.»

ماده ۲۵۲ ق.م.ا با تاکید بر ضرورت اذیت شدن مخاطب توهین، تکرار تبصره ماده ۱۳۵ همین قانون است.

مجازات توهین ساده

این جرم دارای دو مجازات اصلی است که قاضی مختار به انتخاب یکی از آنها یعنی شلاق یا جزای نقدی است و جمع آنها ممنوع است:

شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی. تعیین میزان جزای نقدی با توجه به ماده ۲۸ ق.م.ا صورت می گیرد: «کلیه مبالغ مذکور در این قانون و سایر قوانین از جمله مجازات نقدی، به تناسب نرخ تورم اعلام شده به وسیله بانک مرکزی هر سه سال یک بار به پیشنهاد وزیر دادگستری و تصویب هیات وزیران تعدیل و در مورد احکامی که بعد از آن صادر می شود لازم الاجراء می گردد.»

ضرورت شکایت

ماده ۶۰۸ ق.م.ا. (کتاب پنجم) از مصادیق ماده ۱۰۴ ق.م.ا و قابل گذشت است و لذا شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت وی است.

توهین غیابی و غیرعلنی

اطلاق ماده ۶۰۸ ق.م.ا. (کتاب پنجم): «توهین به افراد…» در ظاهر اجازه می دهد که توهین های غیابی اعم از علنی یا غیرعلنی را نیز در ردیف توهین های حضوری و علنی قرارداد و مرتکب را مجازات نمود. این تفسیر هرچند با منطوق ماده تعارضی ندارد ولی تفسیر موسعی است که با شرایط اجتماعی، اخلاق عمومی، سیاست های جرم زدایی، نظام قانونی ایران، چندان سازگاری ندارد.

فقدان رویه قضایی الزام آور و یا اندیشه های حقوقی قابل استناد نیز بر تردید در اعمال چنین دیدگاهی می افزاید.

پذیرش مصادیق توهین های غیابی به طور مطلق، جمعیت کیفری کشور را به نحو فزایندهای بالا می برد و وضع را از آنچه که هست وخیم تر می نماید.