چالش های دعاوی محاکمات مجازی (دادرسی الکترونیک)

تعریف دادرسی الکترونیک

منابع در این خصوص بسیار محدود است ولی دکتر زرکلام آن را اینگونه تعریف کرده اند:

بهره برداری از روش های الکترونیک و اطلاعاتی برای طرح دعوا و رسیدگی، تقدیم دادخواست، صدور رای و اجرای آن است.

در گذشته دادخواست روی فرم های چاپی مخصوص و فرایند بصورت حضوری بود ولی امروزه قسمت عمده ای از دادرسی بصورت الکترونیک است و ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی صورت می پذیرد و یا از طریق سامانه خود کاربری.

پیشینه دادرسی الکترونیک در ایران

این موضوع بر می گردد به سال ۷۹ و ۸۰ که استارت آن در پروژه مکانیزاسیون دادگاهها صورت گرفت و این کار مبنای دادرسی الکترونیک بود و با مطالعات صورت گرفته بر روی کار دادگاهها سامانه(سی ام اس) راه اندازی شد که این سامانه مورد استفاده مدیران دفاتر دادگاهها، منشی ها و بایگانها می باشد.

این سامانه بصورت آزمایشی در سال ۸۴ و ۸۵ برای اولین بار در مجتمع عدالت تهران مورد استفاده قرار گرفت

در سال ۸۸ و ۸۹ کم کم به بقیه مراجع و در نهایت کل کشور تسری پیدا کرد.

تحول اساسی در این حوزه بصورت ناگهانی در سال ۹۰ و ۹۱ با ایجاد و تاسیس دفاتر خدمات قضایی صورت گرفت.

در زمان تاسیس دفاتر خدمات قضایی در خصوص بعضی از دعاوی الزام بود که برای طرح دعوا حتما باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه شود و سال به سال صلاحیت این دفاتر بیشتر افزایش یافت. و در ادامه سامانه سخا و ثنا و سامانه خود کاربری راه اندازی شد.

متولی ایجاد سامانه و ساز و کار دادرسی الکترونیک مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه می باشد.

سامانه هم تعریف سیستم است، سامانه مجموعه ای از سخت افزارها و نرم افزارهای است که از طریق شبکه رایانه ای و برای انجام کار مشخص به یکدیگر متصل شده اند.

در قانون دادرسی مدنی ما با مبحث تقدیم دادخواست و شرایط شکلی آن و امضای دادخواست مواجه بودیم و یا ابلاغ به وسیله مامور ابلاغ صورت می گرفت ولی در عمل دادخواست به وسیله دفاتر خدمات قضایی به مراجع قضایی ارسال می شود و امضا و ابلاغ این موارد بصورت الکترونیکی صورت می پذیرد.

یا در بحث ابلاغ با مخاطب ابلاغ بستگان روبرو بودیم که در دادرسی الکترونیک عملا این موارد متروک شده است و بحث ابلاغ قانونی و واقعی در مقررات جدید متفاوت از قبل است.

کلیات مقررات دادرسی الکترونیکی

اولین مقرره مصوبه سیاست های کلی قضای سال ۸۸ بوده است و بعدی بند ج از ماده ۴۸ قانون توسعه و همچنین بند ج ماده ۱۱ قانون ارتقای نظام اداری مصوب سال ۹۰ُ به علت کثرت پرونده ها، قوه قضائیه مجبور شد؛ هر چه سریع تر سازو کار دادرسی الکترونیکی را راه اندازی نماید و بر اساس قوانین فوق بود که رئیس قوه قضائیه در سال ۹۱ آئین نامه ای را به نام آیین نامه ارائه خدمات قضایی مصوب کند که در آن ایجاد دفاتر خدمات قضایی و درگاه قضایی را پیش بینی کرد(عدل ایران).

این آیین نامه اولین مقرره در حوزه دادرسی الکترونیک بود.

در همین آیین نامه به شخص اختیار داده شده که برای طرح و پیگیری شکایت خود به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند.

در سال ۹۲ با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری و مشخصا در ماده ۱۷۵ آن قانون اختیار داده شده که قسمتی از دادرسی بصورت الکترونیک باشد؛ تبصره ماده ۱۷۵ شرایط و چکونگی این موضوع را تشریح کرده است.

قانونگذار به این نحو عمل کرده که یک قانون کلی را مصوب کرده ولی چگونگی اجرا و شیوه اجرایی آن را منوط به ایجاد آیین نامه های مرتبط از طرف قوه قضاییه دانسته است. 

به استناد تبصره ماده ۱۷۵ دادرسی کیفری: قوه قضاییه آیین نامه نحوه استفاده از سامانه های رایانه ای و مخابراتی را وضع کرد که عمده موضوعات آن به بحث ابلاغ الکترونیک اشاره دارد. این آیین نامه در واقع جایگزین مقررات ابلاغ در قانون دادرسی مدنی شده است. 

همچنین مقررات جدیدی در قانون جرایم نیروهای مسلح و دادرسی الکترونیک در سال ۹۳ باعث تکمیل قانون سابق شد؛ در ماده ۶۵۵ این قانون به صراحت به مجوز دادرسی الکترونیک اشاره کرده است و در مواد دیگر به ایجاد دفاتر خدمات قضایی تصریح شده است و همچنین اشاره ای به تاسیس کانون دفاتر خدمات قضایی نموده است.

آخرین مستند حقوقی در بحث دادرسی الکترونیکی دستور العمل نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانه های ارتباط الکترونیک مصوب سال ۹۹ می باشد.

 بر اساس این دستور العمل قرار است سامانه ارتباط الکترونیک ایجاد شود و برقراری ارتباط میان اشخاص دخیل در پرونده بصورت زنده و تصویری یا صوتی صورت پذیرد.

سامانه خود کاربری

برای ثبت دادخواست و پیگیری شکایات وکلا باید به دفاتر خدمات مراجعه می کردند، ولی با ایجاد سامانه خودکاربری وکلا می توانند بدون نیاز به حضور در دفاتر خدمات قضایی تمام فعالیت های خود را از طریق همین سامانه انجام دهند.

برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با مشاورین و وکلای کاربلد بنیاد وکلا از طریق تلفنی و آنلاین در ارتباط باشید.

سامانه ثنا

اولین سامانه ای است که خیلی مشهور شده است.کار اصلی سامانه ثنا: مخاطب باید اول نسبت به ثبت نام و ایجاد حساب کاربری اقدام نماید. خدماتی که سایر سامانه ها می دهند منوط به این امر است که قبلا شخص با ثبت نام در ثنا نسبت به ایجاد حساب کاربری شخصی اقدام نماید.

در بند ه ماده ۱ آیین نامه نحوه استفاده از سامانه های رایانه ای و الکترونیکی سامانه ابلاغ را تعریف کرده است.

بند ز از ماده ۱ آیین نامه فوق به ابلاغ الکترونیک اشاره دارد.

در واقع اوراق قضایی به حساب کاربری مخاطب ارسال می شود؛ و طبق ماده ۱۴ آیین نامه به شماره تلفن مخاطب اطلاع داده می شود.

کیفیت ابلاغ الکترونیک

ماده ۱۳ آیین نامه: ابلاغ قانونی (وصول اوراق به حساب کاربری مخاطب در سامانه ابلاغ می باشد ولو مخاطب اوراق را رویت نکند.

رویت اوراق در سامانه ابلاغ آثار ابلاغ واقعی را دارد.

ابلاغ نیمه الکترونیک

در واقع مستند آن ماده ۱۵ آیین نامه است.

مخاطب شماره تلفن و یا کاربری در سامانه ندارد.

در اینصورت مفاد اوراق به صورت سنتی به اقامتگاه مخاطب ابلاغ می شود و در ابلاغ قید می شود که در اسرع وقت نسبت به ثبت نام در سامانه ثنا و ایجاد حساب کاربری اقدام نماید و کلیه ابلاغ های بعدی به همان حساب ارسال خواهد شد.

برای دریافت مشاوره حقوقی رایگان، بنیاد وکلا امکان ارتباط با بهترین وکلا و مشاورین را برای شما عزیزان فراهم کرده است.