سوگند یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در دعاوی حقوقی و کیفری محسوب می شود که نقش مهمی در اثبات دعاوی حقوقی و کیفری خواهد داشت.
از جمله مهم ترین انواع سوگند قضایی در دادگاه می توان به سوگند قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری اشاره نمود که هر یک از آنها در موارد خاصی مورد توجه قرار می گیرند و قبلا در مقاله های جداگانه به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته اند.
اما آنچه در این مقاله قصد داریم مورد بررسی قرار دهیم آن است که آیا ادای سوگند استظهاری در دادگاه منوط به درخواست و تقاضای مدعی است؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، شرایط و نحوه درخواست قسم استظهاری در دادگاه به چه صورت خواهد بود؟
برای پاسخ دادن به این سوالات، ابتدا ادای سوگند استظهاری در دادگاه را با توجه به قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی مورد بررسی قرار داده و سپس به توضیح درخواست سوگند استظهاری خواهیم پرداخت.
ادای سوگند استظهاری در دادگاه
ادای سوگند استظهاری در قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی به عنوان یکی از انواع سوگند مورد پیش بینی قرار گرفته و احکام و شرایط مربوط به آن نیز بیان شده است که با عنایت به قوانین مذکور ، سوگند استظهاری را می توان نوعی از قسم یا سوگند دانست که در دعاوی علیه میت باید توسط مدعی ادا گردد تا حق وی به اثبات برسد.
چنین مفهومی از سوگند استظهاری در ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی مورد اشاره قرار گفته است که به موجب آن، "در دعوای بر متوفی در صورتی که اصل حق، ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد، حاکم می تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند.
حکم این ماده در موردی که مدرک دعوا سند رسمی است جاری نخواهد بود".
علاوه بر این، ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص شرایط ادای سوگند استظهاری در دادگاه چنین پیش بینی نموده است: "در دعوای بر میت پس از اقامه بینه، سوگند خواهان نیز لازم است و در صورت امتناع از سوگند، حق وی ساقط می شود".
لذا در شرایطی که شخص مدعی وجود حقی بر علیه متوفی را ادعا کرده است، علاوه بر اینکه باید با استفاده از انواع ادله اثبات دعوا وجود حق مذکور را به اثبات برساند، ادای یک سوگند نیز لازم و ضروری خواهد بود که در حقوق چنین سوگندی تحت عنوان "سوگند استظهاری" مورد شناسایی قرار گرفته است.
البته در صورتی که دعوای مطرح شده توسط مدعی مستند به سند رسمی بوده (به این معنا که مدعی برای اثبات حق خود در دادگاه سند رسمی ارائه کرده باشد)، ادای سوگند استظهاری از سوی وی منتفی است و نیازی به ادای قسم استظهاری نخواهد بود.
شرایط و نحوه درخواست سوگند استظهاری
در قسمت قبل سوگند استظهاری چیست و در چه مواردی مدعی باید برای اثبات ادعای خود در دادگاه قسم استظهاری ادا نماید را مورد بررسی قرار دادیم؛ با این حال یکی از مهم ترین موضوعاتی که در ارتباط با انواع سوگند قضایی در دادگاه همچون سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری وجود دارد، آن است که درخواست و تقاضای سوگند به چه ترتیبی خواهد بود؟
به همین مناسبت در این قسمت قصد داریم این مسئله را در خصوص سوگند استظهاری مورد بررسی قرار داده و توضیح دهیم که آیا ادای سوگند استظهاری از سوی مدعی منوط به درخواست وی می باشد؟ تقاضای ادای قسم استظهاری از سوی مدعی در دادگاه به چه نحوی خواهد بود و در قانون آیین دادرسی مدنی، مسئله تقاضای قسم استظهاری چگونه مورد پیش بینی قرار گرفته است.
همانگونه که در قسمت قبل توضیح داده شد، با عنایت به قانون آیین دادرسی مدنی می توان گفت اتیان سوگند استظهاری از سوی مدعی در دادگاه، در کلیه دعاوی که علیه متوفی اقامه می شود، به حکم قانون لازم و ضروری است؛ فلذا ادای این سوگند نیازمند درخواست قسم استظهاری از جانب شخصی نمی باشد.
به همین دلیل، دادگاه در صورت وجود شرایط اتیان سوگند استظهاری، رأسا قرار اتیان سوگند استظهاری را صادر می کند که صدور قرار ادای قسم استظهاری توسط دادگاه، نشان دهنده آن است که دادگاه مورد را از موارد ادای سوگند استظهاری تشخیص داده است و مدعی باید با رعایت تشریفات ادای سوگند در دادگاه، سوگند یاد نموده و نمی تواند سوگند را به طرف مقابل رد کند.
لذا اگر مدعی در جلسه رسیدگی حضور داشته باشد، باید در همان جلسه سوگند استظهاری یاد کند والا در جلسه ای که به این منظور تشکیل می شود، باید قسم بخورد.
لازم به ذکر است که اگر مدعی از ادای قسم یا سوگند استظهاری در دادگاه خودداری کند، ادعای وی ساقط شده و حقی برای او به اثبات نخواهد رسید.
بنابراین همانگونه که ملاحظه می شود، ادای قسم استظهاری در دادگاه نیازی به تقاضا و درخواست نداشته و خود دادگاه ادای قسم استظهاری را به مدعی تکلیف می نماید؛ لذا با توجه به مطلب مذکور، بحث از شرایط و نحوه درخواست سوگند استظهاری نیز منتفی است.
