تعریف مال و انواع آن

جمع کلمه مال، اموال است؛ اموال یک کلمه عربی است که به معنی املاک و کالاها و ثروت است.

ریشه کلمه مال از فعل گذشته میل ، به معنای خواستن، است؛ در فارسی هم به مال خواسته گفته می شود.

در گذشته تنها به طلا و نقره مال می گفتند و بعدتر به هر چیزی که قابلیت ذخیره شدن و تملک کردن را داشت هم تعمیم پیدا کرد.

بدون تردید معنی واژه مال در طول زمان بسیار تغییر کرده است و با پیشرفته تر شدن جوامع مصادیق آن نیز  گسترده تر شده است.

آشنایی با مفهوم مال به ما در پاسخ به بسیاری از سوالاتی که مرتبط اموال است؛ مانند قراردادها ، مالکیت و … کمک می کند.

از این رو در این قصد داریم تا مفهوم مال را بیان کنیم و انواع مال را معرفی کنیم.

مال چیست؟

در قانون تعریفی از مال نشده است اما با توجه به مواد قانون مدنی می توان آن را این گونه تعریف کرد:

"مال چیزی است که مفید باشد و یک نیاز اعم از مادی یا معنوی را رفع کند و همچنین قابل اختصاص یافتن به شخص معینی باشد."

بنابراین برای اینکه چیزی مال محسوب شود باید ۳ ویژگی را داشته باشد:

• مال باید مفید و ضروری باشد و به اصطلاح منفعت عقلانی داشته باشد؛ یعنی از نظر عقل مال ارزش و منفعت دارد.

بنابراین چیزی که ضروری نیست یا منفعتی ندارد مال محسوب نمی شود؛ مثلا ده شاهی مال محسوب نمی شود.

• مال باید یک نیاز مادی یا معنوی را بر طرف کند؛ یعنی یا باید یکی از نیازهای فیزیکی انسان و یا یکی از نیازهای روحی او را بر طرف کند برای مثال یک قطعه سنگ یا تکه چوب نیازی از فرد بر طرف نمی کند و افراد بابت آن پولی پرداخت نمی کنند.

در گذشته مال بیشتر کالا مادی را در نظر می گرفت اما به مرور زمان و پیشرفت جوامع مال دیگر محدود به کالا نیست و مواردی جز دسته اموال قرار گرفت که کالای مادی نبودند اما مال محسوب می شوند.

برای مثال امروزه حق تالیف و حق سر قفلی هم چون موجب آثار و پیامدهای مالی می شوند و افراد از آن سود می برند و نسبت به ان مالکیت دارند، مال محسوب می شوند.

• مال باید قابلیت اختصاص یافتن به شخص  داشته باشد و افراد بتوانند مالک آن شوند؛ بنابراین برخی از اموال که مفید و ضروری هستند اما نمی توانند به شخص خاصی تعلق داشته باشند مال محسوب نمی شوند، مانند ماه و دریای آزاد.

این اموال به دلیل اینکه برای استفاده همه بشر هستند نمی توانند به کسی تعلق داشته باشند؛ البته بعضی از اموال وجود دارند که لزوما مالک خاصی ندارند ولی مال محسوب می شوند.

 نکته دیگری که می توان به آن اشاره کرد این است که مال با دارایی فرق دارد.

دارایی مفهوم گسترده تری از مال دارد و جنبه منفی اموال و بدهی های فرد را هم شامل می شود؛ برای مثال ۱۰۰ هزار تومن قرض یک فرد هم دارایی او محسوب می شود که در اصطلاح به آن دارایی منفی گفته می شود.

انواع مال

در قانون مدنی اموال بنا بر موضوعات مختلف به چند دسته تقسیم می شوند.

از این رو انواع مال عبارتند از:

مال مادی و مال غیر مادی:

مال گاهی شی خارجی، ملموس و قابل دیدن است مثل خانه، اتومبیل و … است که در واقعیت وجود دارند، به این اموال، مال مادی می گویند.

گاهی هم موضوع مال در واقعیت محسوس و قابل رویت نیست؛ مثل حق اختراع که در عالم خارج وجود ندارد اما درنهایت منجر به یک فایده مادی است، این نوع اموال، مال غیر مادی هستند.

عین و منفعت:

این تقسیم بندی مخصوص دسته بندی اموال مادی است که در مورد قبل گفته شد.

عین که جمع آن اعیان است، مالی است که وجود خارجی دارد و انسان می تواند آن را لمس کند مانند خانه یا یک جفت کفش.

منفعت، مالی است که با حواس پنجگانه حس نمی شود اما می توان وجود آن نفع را در یک عین تصور کرد؛ برای مثال  خانه یک عین است، وقتی خانه ای به اجاره داده می شود، در واقع صاحب خانه، منفعت استفاده از خانه را به مستاجر داده است.

مستاجر بدون اینکه مالک خود خانه باشد ، مالک منفعت استفاده از خانه است؛ این نوع از منفعت در حقوق مال محسوب می شوند.

مال مصرف شدنی و مال قابل بقا:

برخی از اموال وقتی مورد استفاده متعارف قرار می گیرند تمام می شوند مانند غذا، میوه و… که به آنها مال مصرف شدنی یا تمام شدنی می گویند.

در مقابل استفاده از برخی اموال باعث تمام شدنشان نمی شود؛ مانند گوشی تلفن و یا دوچرخه که به آنها مال قابل بقاء گفته می شود.

مال منقول و مال غیر منقول:

این تقسیم بندی از جهت قابلیت و عدم قابلیت جا به جای اموال است.

مال منقول مالی است که می توان آن را از مکانی به مکان دیگر جا به جا کرد اما مال غیر منقول قابلیت جا به جایی ندارد.

مال مثلی و مال قیمی:

مال مثلی مالی است که مانند و نمونه آن زیاد است و می توان نمونه های آن را به جای هم قرار داد مانند حبوبات، اما مال قیمی مالی است که شبیه و مانند آن زیاد نیست و منظور تنها یک مال مشخص است؛ برای مثال آپارتمان با شماره پلاک ۵۶۴ یا یک نسخه کتاب خطی.

مال مفروز و مال مشاع:

مال مفروز مالی است که کل مال در مالکیت یک نفر قرار دارد، اما مال مشاع مالی است که چند نفر با هم در آن شریک باشند.