بدنبال ارائه دادخواست به دادگاه های دادگستری، فرایند رسیدگی به دعوی آغاز می شود و نهایتا قاضی مطابق قوانین و مقررات اقدام به صدور رأی می نماید.
اما آراء صادر شده ، به خودی خود قابلیت اجرا شدن در عالم واقع را ندارند.
همچنین، همواره این امکان وجود دارد که کسی که حکم علیه او صادر شده است، از اجرای آن خودداری نماید.
به همین دلیل است که در نظام حقوقی ما امکان اجرای حکم پیش بینی شده است.
بر همین اساس، احکام صادر شده از دادگاه ها را می توان به احکام لازم الاجرا و احکام غیر لازم الاجرا تقسیم بندی نمود.
بنابراین، در این مقاله به دنبال آن هستیم تا بررسی نماییم حکم لازم الاجرا چیست و چه احکامی لازم الاجرا هستند.
همانگونه که گفتیم، حکم لازم الاجرا حکمی است که محکوم علیه را مجبور می کند تا به آن عمل کند و در صورتی که اقدام به این کار نکند، محکوم له یعنی کسی که حکم به نفع او صادر شده است، می تواند اجرای آن حکم را تقاضا کند.
مثلا در صورتی که حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی به محکوم له باشد، محکوم علیه یعنی کسی که حکم به ضرر او صادر شده است، در صورت لازم الاجرا شدن حکم، موظف می شود تا این مبلغ را بپردازد و در صورتی که از این امر خودداری کند، محکوم له می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگستری، درخواست صدور اجراییه کند؛ چرا که حکم به خودی خود اجرا نمی شود و ممکن است که محکوم علیه از اجرای حکم سر باز زند.
به همین دلیل، یکی از مسائل مهم در خصوص احکام لازم الاجرا استفاده از ابزار صدور اجراییه برای این دسته از احکام می باشد.
حکم غیر لازم الاجرا نیز نقطه مقابل حکم لازم الاجرا است؛ یعنی احکامی که نمی توان اجرای مفاد آن را از درخواست نمود.
در قسمت قبل به بررسی مفهوم حکم لازم الاجرا پرداخته شد و همانگونه که ذکر گردید، حکم لازم الاجرا به حکمی گفته می شود که به لحاظ قانونی قابلیت اجرایی داشته و محکوم له (یعنی شخصی که حکم به نفع او صادر شده است)، می تواند طی تشریفات قانونی، اجرای آن حکم را از مراجع صالح تقاضا کند.
با این حال بررسی این مطلب که چه احکامی لازم الاجرا هستند ضروری است.
بر اساس قانون، احکام لازم الاجرا ممکن است در موارد ذیل صادر بشوند:
- اولین دسته و مهم ترین قسم از انواع حکم هایی که لازم الاجرا هستند، احکامی می باشند که از طرف مراجع دادگستری در رابطه با دعاوی میان افراد صادر شده اند.
بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، احکامی که از طرف مراجع دادگستری صادر شده و لازم الاجرا هستند، شامل موارد زیر هستند:
- حکم قطعی دادگاه بدوی
- حکم دادگاه بدوی که در مهلت مقرر در قانون نسبت به آن اعتراض یا درخواست تجدیدنظر نشده باشد و یا اعتراض یا درخواست تجدیدنظر نسبت به آن رد شده باشد.
- حکم دادگاه بدوی که مورد تأیید مرجع تجدیدنظر قرار گرفته باشد.
- حکمی که دادگاه تجدیدنظر پس از نقض رأی بدوی صادر می نماید.
نکته قابل ذکر در این خصوص این است که اصولا احکام قطعی لازم الاجرا هستند؛ و لیکن در برخی موارد قانونگذار حکم غیر قطعی را هم لازم الاجرا اعلام کرده است، مانند حکم به رفع تصرف عدوانی که حتی پیش از قطعیت، لازم الاجرا است.
- دومین دسته از انواع احکامی که لازم الاجرا بوده و قابلیت اجرایی دارند، احکامی هستند که در خارج از مجموعه دادگستری و تحت عنوان داوری در دعاوی مختلف صادر می شوند.
- سومین دسته از حکم های قابل اجرا، احکامی هستند که از طرف مقامات مراجع غیر دادگستری صادر می شوند ولی اجرای آنها بر عهده دادگاه های دادگستری است؛ مثلا احکام صادره توسط هیأت های حل اختلاف کارگر و کارفرما که در خارج از دادگستری صادر می شود.
لیکن اجرای احکام صادر شده از آن مرجع (مانند الزام کارفرما به پرداخت حقوق قانونی کارگران) بر عهده واحد اجرای احکام دادگستری است.
