بر اساس ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی در صورتیکه فردی دارای حقی باشد و احتمال دهد که در آینده برای رسیدن به حق خود نتواند از دلایل و مدارک موجود بهره‌مند شود، می‌تواند از دادگاه درخواست تامین دلیل کند.
گاهی ممکن است اشخاص برای حفظ اسناد و مدارکی که احتمال دارد در آینده بعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تامین دلیل کنند.
دلیل چیزی است که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از خودشان به آن استناد می‌کنند و تامین دلیل به معنی حفظ دلایل موجود برای استفاده از آن‌ها در آینده است و در قالب قرار صادر می‌شود.
مرجع صالح برای درخواست این نوع تامین، «شورای حل اختلاف» محلی که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن قرار گرفته، تعیین شده و اگر در حوزه مربوطه شورای حل اختلاف نبود، رسیدگی با دادگاه محل است.
برای تامین درباره اموال غیر منقول، باید به شورای حل اختلاف محل وقوع ملک مراجعه نمود و برای سایر دعاوی به محل اقامت خوانده مراجعه خواهد شد.
بر طبق قانون آئین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل باید حتما شامل چند مورد باشد:
- مشخصات درخواست کننده و طرف او
- موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین می‌شود.
- اوضاع و احوالی که موجب تامین شده است.
بر اساس ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی زمان درخواست می‌تواند قبل از اقامه دعوی و یا در حین رسیدگی باشد.
این درخواست می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد.
تقاضای تامین دلیل از سوی ذی‌نفع به شکل یک درخواست نوشته می‌شود و به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد تقدیم شورای حل اختلاف می‌شود.
شورا با احراز فوریت موضوع، درخواست را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور مدیر دفتر شعبه مربوطه و کارشناس در محل و جلب نظر کارشناس، شورا صورتجلسه را با ذکر نظر کارشناس تنظیم می‌کند.
انواع تامین دلیل
در موارد مختلفی به تامین دلیل نیاز است.
برای مثال اگر مالک یک ماشین اتومبیلش خسارت دیده و قصد دارد از مال خسارت‌دیده خود هر چه زود‌تر استفاده کند و نمی‌تواند منتظر سپری شدن مراحل مختلف دادرسی که زمانی نسبتا طولانی را می‌طلبد بماند؛ می‌تواند با درخواست تامین و اجرای آن، میزان خسارت وارد شده به اتومبیل را مشخص کند، سپس نسبت به تعمیر و بازسازی آن اقدام و از آن استفاده کند و بعد از آن به استناد تامین که انجام شده است، خسارت وارده به خود را از عامل ورود زیان، مطالبه کند.
گاهی هم ممکن است که امکان از بین رفتن یا از دسترس خارج شدن دلایل و مدارک مورد نظر مدعی وجود داشته باشد، در نتیجه از طریق تامین می‌توان این دلایل را حفظ کرد.
برای مثال یک فردی که می‌تواند در دادگاه شهادت بدهد و یا مطلع از امری است بخواهد از کشور خارج شود و یا به علت بیماری در آستانه فوت باشد.
اعتبار تامین دلیل
منظور از این نوع تامین صورت‌برداری و حفظ آن است و تاثیری بر تایید یا رد ارزش دلیل مورد نظر ندارد.
علاوه بر این حتی به معنای پذیرش دلالت یک دلیل بر ادعای مدعی نیز نیست و ممکن است شخصی، چیزی را دلیل اثبات ادعای خود بداند، اما در حقیقت اینطور نباشد.
مرجع انجام تامین به صرف ادعای درخواست‌کننده مبنی بر اینکه امری دلیل و مدرک دعوای آینده اوست، قرار تامین را صادر و اجرا می‌کند و دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا باید دلیل مورد نظر مدعی را ارزیابی و در خصوص اعتبار و ارزش آن تصمیم‌گیری کند.
هزینه درخواست تامین از نوع دعاوی غیرمالی است و هزینه آن به تناسب نوع دعوی از ۲۰۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال است.
البته باید توجه داشت که تامین با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری انجام می دهند و در نتیجه خواهان باید هزینه کارشناس رسمی را نیز پرداخت کند و این مبلغ را به حساب کانون کارشناسان رسمی دادگستری واریز و پس از تسلیم اصل فیش به شعبه شورا حل اختلاف، کارشناس تعیین می‌شود و خواهان می‌تواند با هماهنگی کارشناس اقدام کند.
تسلیم نظریه کارشناس به شورا حدود ۱۰ الی ۱۵ روز زمان نیاز دارد.
مراحل صدور تامین دلیل
- بررسی و تعیین اینکه موضوع در محدوده کدام یک از شورا‌های حل اختلاف واقع است.
- تهیه برگ دادخواست از اوراق شورای حل اختلاف مربوط
- تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
- تهیه فتوکپی از هریک از اوراقی که به آن‌ها استناد می‌شود به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
- مراجعه به قسمت تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوط و گواهی کردن برابری فتوکپی با اصل
براساس ماده ۱۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی در اموری که دارای فوریت است دادگاه می‌تواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تامین دلیل نماید، به همین دلیل هنگام ثبت درخواست باید از مسئول خواسته شود که دادخواست فورا رسیدگی شود.
تفاوت تامین دلیل و تامین خواسته
تامین دلیل با تامین خواسته تفاوت دارد.
دلیل برای حفظ دلایل طرح دعوی و کمک به اثبات دعوا است.
با این حال تامین خواسته برای پیشگیری از مشکل فقدان مال خوانده در هنگام اجرای حکم است؛ به عبارت دیگر تامین خواسته از مشکل فقدان مال خوانده در زمانی که دادگاه به نفع خواهان رای صادر کرده جلوگیری می‌کند.
شرایط تامین خواسته
برای صدور تامین خواسته باید شرایط به خصوصی وجود داشته باشد.
در اولین قدم لازم به ذکر است که برای دلیل دادگاه نمی‌تواند مستقل اقدام کند و حتما باید خواهان درخواست بدهد.
خواهان می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست یا ضمن دادخواست و یا در جریان دادرسی برای دلیل درخواست دهد.
علاوه بر این ضروری است که چهار شرط دیگر وجود داشته باشد:
- خواسته خواهان باید منجز و قطعی باشد.
- خواسته متقاضی باید مربوط به زمان حال باشد؛ به عبارت دیگر زمان مطالبه آن همین حالا باشد و طلب نباید موجل و نیازمند گذر زمان باشد.
با این حال در صورتیکه خواسته با سند رسمی باشد و یا خواهان در دادگاه ثابت کند که خواسته او در حال نابودی و در معرض آسیب و خرابی است و ممکن است تا زمان سررسید کاملا از بین رفته باشد، امکان صدور تامین دلیل وجود دارد.
بنابراین در برخی شرایط خاص امکان صدور تامین خواسته قبل از موعد وجود دارد.
- میزان خواسته باید معلوم و مشخص باشد.
خواسته خواهان باید کاملا مشخص باشد و مقدار آن باید تعیین شود؛ اگر مقدار خواسته مشخص نباشد دادگاه نمی‌تواند قرار تامین خواسته صادر کند.
- خواسته باید معین باشد.
خواسته باید موجود و معین باشد و بتوان آن را از سایر موارد تفکیک و تمییز داد.
- صدور قرار تامین خواسته بدون دریافت تامین از خواهان:
اگر دعوای اصلی با سند رسمی باشد، خواسته و موضوع دعوا در معرض خطر و تضییع باشد و این مطلب از امارات و قراین قابل دریافت باشد و یا دعوا درمورد سند تجاری مانند برات یا چک یا سفته باشد نیازی به دریافت تامین از خواهان نیست و صدور قرار تامین خواسته بدون دریافت تامین از خواهان انجام می‌شود.
- صدور قرار تامین خواسته با دریافت تامین از خواهان:
درصورت تشخیص دادگاه خواهان موظف است که مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی از محل صدور قرار تامین به صندوق دادگستری واریز کند تا اگر به خوانده خسارت وارد شد از این طریق خسارت او جبران شود.
بعد از پرداخت این مبلغ تامین خواسته قابل اجرا خواهد بود.
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تامین دلیل
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست، دادگاهی است که به اصل دعوا رسیدگی می‌کند.
دادگاه با بررسی شرایط به درخواست تامین خواسته رسیدگی می‌کند و رای صادر می‌کند.
بعد از اینکه قرار صادر شد ظرف ده روز از تاریخ صدور، خوانده می‌تواند در همان دادگاه به آن اعتراض کند.
مرجع صالح باید به ماهیت موضوع وارد شود تا بتواند درمورد صدور قرار تصمیم بگیرد.
موارد رد درخواست تامین دلیل
اگر برای دادخواست به مرجع صالحی مراجعه نشود و یا شرایط مورد نیاز برای درخواست وجود نداشته باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.
علاوه بر این در برخی موارد ممکن است درخواست شرایط شکلی مورد نیاز را نداشته باشد و برای مثال هزینه دادرسی پرداخت نشده باشد، در چنین شرایطی هم قرار رد درخواست صادر می‌شود.
اگر درخواست شرایط ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی را نداشته باشد قرار رد درخواست صادر می‌شود.
نکته حائز اهمیت این است که تامین دلیل برای حفظ دلایل موجود است و نه برای تحصیل دلیل جدید؛ در نتیجه اگر برای کسب دلیل جدید درخواست داده شده باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.
