امروزه در دنیای کسب و کار و مبادلات تجاری، بسیاری از فعالیت های اقتصادی باید در قالب یک شرکت تجاری، بازرگانی و یا مدنی انجام گیرد، بدین معنی که یک شخص حقیقی به تنهایی اعتبار لازم برای انعقاد بسیاری از قراردادها را ندارد و یا سرمایه، امکانات و تخصص هایی که برای انجام پروژه های اقتصادی تخصیص می یابد، فراتر از توانایی های یک شخص حقیقی است.
در این مقاله سعی داریم تا به طور جامع به تعریف شرکت، معرفی انواع شرکت ها و مناسبترین نوع هر شرکت برای تجارت های مختلف بپردازیم.
تعریف شرکت در قانون مدنی و قانون تجارت دارای تفاوت اندکی با یکدیگر هستند.
طبق قانونی مدنی، شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکان متعدد در یک شیء واحد به نحو اشاعه.
مطابق قانون تجارت، شرکت تجاری حاصل اجتماع اشخاصی است که بر پایه فعالیت خاص تجاری برای کسب سود تشکیل گردیده است.
این شرکت ها بر مبنای قانون تجارت تاسیس شده اند و سود حاصل از فعالیت تجاری بر اساس موارد تصریح شده در اساسنامه، بین شرکاء تقسیم می شود.
انواع شرکت ها
طبق قوانین ایران، شرکت ها به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
شرکت های تجاری
همانگونه که ذکر شد شرکت تجاری با هدف فعالیت تجاری و اقتصادی بر مبنای قانون تجارت تشکیل و ثبت می گردد.
در هنگام تشکیل باید دارای اساسنامه و حداقل شرایط مصرح در قانون باشند و پس از تشکیل، دارای یک شخصیت حقوقی هستند.
این شرکتها دارای اهمیت بیشتری نسبت به شرکت های مدنی هستند و معمولا منظور از شرکت، شرکت های تجاری است.
شرکت های مدنی
مطابق تعریف شرکت مدنی، چند مالک در یک شیء واحد و مشخص شریک هستند و ادارۀ مال یا اموال مذکور، به صورت مشارکتی می باشد.
در واقع شرکت مدنی جزء عقود معین بوده و شخصیتی مستقل از مالکان خود ندارد.
موضوع فعالیت شرکت مدنی، معاملات غیرتجاری بوده و هر شریک نسبت به سهم الشرکۀ خود در سود و زیان معامله شریک خواهد بود.
عقد مضاربه، عقد مساقات و عقد مزارعه از انواع شرکت های مدنی هستند.
تفاوت شرکت تجاری با شرکت مدنی
- شراکت مدنی، توافقی بین دو یا چند سرمایه گذار است که به طور مشترک برای سرمایه گذاری و به کارگیری سرمایه با هدف سود شکل گرفته و معمولا با ثبت در دفاتر اسناد رسمی، رسمیت می یابند؛ اما هویت شرکت تجاری با ثبت در اداره ثبت شرکت ها رسمیت خواهد یافت.
- موضوع شرکت مدنی معاملات غیرتجاری است؛ هرچند که منجر به کسب سود شود.
- در شرکت تجاری، آوردۀ هریک از شرکا اعم از نقدی یا غیرنقدی (ابزار، تجهیزات، ملک، تخصص و…) پس از تشکیل شرکت، به شخص حقوقی شرکت تملیک می شود.
به عبارت دیگر پس از تشکیل شرکت تجاری، هیچ کدام از شرکا بر سرمایه و آوردۀ خود حق عینی ندارد، اما در شرکت مدنی، دارایی شرکت مستقل از اشخاص حقیقی نبوده و سرمایه شرکت به صورت مشاع در تملیک شرکا می باشد.
- ثبت شرکت تجاری الزامی بوده و دارای شخصیت حقوقی، تابعیت و اقامتگاه مستقل از مؤسسین خود می باشد.
انحلال شرکت تجاری با توافق کلیه اعضای هیات مدیره امکانپذیر است، همچنین مشمول قوانین ورشکستگی نیز می گردد.
در مقابل، ثبت شرکت مدنی اجباری نیست؛ دارای شخصیت حقوقی مستقل نبوده و نیازی به تعیین اقامتگاه و تابعیت ندارد.
امکان انحلال شرکت مدنی با تقاضای افراز هریک از شرکاء وجود دارد و مشمول عنوان ورشکستگی نمی شود، بلکه در صورت داشتن بدهی بیش از سرمایه، مشمول عسر و حرج می گردد.
- در شرکت های تجاری، طلبکار هر یک از شرکاء نمی تواند بخشی از اموال شرکت را به عنوان طلب شخصی خود مطالبه نماید. چرا که سرمایه، متعلق به شخصیت حقوقی شرکت می باشد. اما در شرکت مدنی، این امکان وجود دارد.
- مسئولیت شرکاء در شرکت تجاری با توجه به نوع شرکت تجاری ممکن است به میزان سهم، نسبت به سرمایه، محدود به سرمایه و تضمین تمام سرمایه یا مختلط باشد؛ در صورتی که مسئولیت شرکاء در شرکت مدنی به صورت انفرادی است.
انواع شرکت های تجاری
نام شرکت های تجاری در ماده ۲۰ قانون تجارت به صراحت آورده شده اند.
این شرکت ها با توجه به اندازه شرکت، نوع و میزان فعالیت و همچنین میزان برخورداری هر شریک در سود و زیان شرکت، کارکردهای مختلفی دارند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
شرکت سهامی عام
بارزترین ویژگی شرکت سهامی عام این است که بخشی از سرمایه آن از طریق فروش سهام به مردم تامین می گردد.
در هنگام تاسیس شرکت سهامی عام، بخشی از سرمایه اولیه توسط مؤسسین تامین می گردد و آنها متعهد می شوند تا در یک بازۀ زمانی مشخص، تمامی سرمایه موردنیاز شرکت را از طریق جذب سرمایه های مردمی (فروش سهام) تامین نمایند.
سرمایه شرکت های سهامی به قسمت های مساوی و برابری تقسیم شده و هر قسمت، بیانگر یک سهم است.
هر خریدار می تواند هر تعداد از این سهم ها را خریداری نموده و به اندازۀ سهام خود در شرکت دارای حق و حقوق بوده و در سود و زیان شرکت سهیم است.
تعداد سهامداران شرکت سهامی عام حداقل سه نفر می باشد و مسئولیت آنها محدود به مبلغ اسمی آنان است.
تمامی سهام ها از یک نوع نیستند و به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
- سهام ممتاز
- سهام عادی
معمولا مؤسسین شرکت های سهامی دارای ایده های تجاری بزرگی هستند که برای رشد و توسعه نیازمند سرمایه فراوان است.
میزان سرمایه موردنیاز به حدی است که چند شریک توانایی تامین آن را نداشته و از سوی دیگر نیز علاقه و یا توان گرفتن وام های کلان به ویژه در اوایل شروع فعالیت خود را ندارند.
بدین ترتیب پس از راه اندازی شرکت و شروع فعالیت، پس از مدتی اقدام به جذب سرمایه از طریق فروش سهام می کنند؛ بدین ترتیب علاوه بر تامین سرمایه موردنیاز برای رشد و توسعه شرکت، به سهامداران خود نیز سود معقولی را پرداخت می نمایند.
از سوی دیگر نیز سرمایه های بعضا کوچک افراد به سمت بازارهای تجاری و مالی هدایت شده و چرخه اقتصاد، رونق بیشتری خواهد یافت.
شرکت سهامی خاص
فعالیت شرکت سهامی خاص ممکن است شامل امور بازرگانی نباشد؛ اما به عنوان یک شرکت بازرگانی در قانون تجارت شناخته می شود.
سرمایه شرکت سهامی خاص به سهام تقسیم می شود و منحصرا توسط مؤسسین تامین می گردد، به عبارت دیگر مؤسسین شرکت سهامی خاص، بسته به میزان سرمایه خود سهام شرکت را خریداری می کنند و هیچ فردی به غیر از آنها حق سرمایه گذاری و خرید سهام این شرکت را ندارد.
مسئولیت صاحبان سهام شرکت سهامی خاص محدود به مبلغ اسمی سهام آنان است.
تعداد سهامداران در این شرکت حداقل سه نفر می باشد.
شرکت مختلط سهامی
این شرکت بین عده ای از شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود.
سرمایه شرکای سهامی به صورت سهام های متساوی القیمت بوده و مسئولیت آنها تا میزان سرمایه ای است که در شرکت مختلط سهامی آورده اند.
شریک ضامن کسی است که سرمایه گذاری خود را از طریق خرید سهام وارد شرکت نکرده است.
او ضامن تمامی قروض و بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود، به عبارت دیگر چنانچه میزان بدهی شرکت از میزان دارایی آن بیشتر باشد، شریک ضامن، مسئول پرداخت تمامی آن می باشد.
در صورتی که تعداد شرکای ضامن بیش از یک نفر باشد، مسئولیت آنها در مقابل طلبکاران و همچنین روابط حقوقی و مالی اشان با یکدیگر، تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود.
شرکت مختلط غیر سهامی
این شرکت با هدف انجام امور تجاری و بین چند شریک با مسئولیت های مختلف تشکیل می شود.
شرکای شرکت مختلط غیرسهامی شامل یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود هستند و سرمایه گذاری آنها بدون انتشار سهام است.
شریک ضامن، مسئول تمامی قروض و بدهی هایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود، به بیان دیگر چنانچه میزان بدهی شرکت مختلط غیرسهامی از میزان دارایی آن بیشتر شد، شریک ضامن مسئولیت پرداخت آن بدهی ها را نیز بر عهده خواهد داشت. بنابراین میزان آوردۀ شریک ضامن، مهم نیست.
او در برابر تمامی بدهی های شرکت ضامن خواهد بود.
حال آنکه مسئولیت شریک با مسئولیت محدود، تنها به میزان سرمایه ای است که متعهد به پرداخت و تامین آن گردیده و مسئولیتی بیش از آن نخواهد داشت.
شرکت با مسئولیت محدود
این شرکت به منظور انجام امور تجاری بین دو یا چند نفر تشکیل می گردد.
مسئولیت هر یک از شرکاء در برابر قروض و تعهدات شرکت فقط به میزان سرمایه آنهاست.
سرمایه شرکت با مسئولیت محدود، به سهام تقسیم نشده و هر یک از شرکاء به میزان تمایل و توان خود می توانند مبادرت به سرمایه گذاری نمایند.
شرکت تضامنی
این شرکت بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود.
معنای مسئولیت تضامنی این است که چنانچه دارایی شرکت برای پرداخت تمام قروض و تعهدات کافی نباشد و بدهی شرکت از میزان دارایی آن بیشتر باشد، هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض شرکت خواهد بود.
هر توافقی میان شرکاء بر خلاف مطلب فوق، در برابر اشخاص ثالث و طرفین معامله با این شرکت، اثر حقوقی و قانونی نخواهد داشت.
شرکت نسبی
شرکت نسبی بین دو یا چند نفر تشکیل می شود و مسئولیت هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه ای است که به شرکت آورده است، بنابراین چنانچه میزان بدهی شرکت از میزان دارایی آن بیشتر باشد، شرکا بیش از نسبت سرمایه خود، مسئولیتی در مقابل پرداخت آن بدهی ها نخواهند داشت.
این شرکت با هدف انجام امور تجاری بین دو یا چند نفر تشکیل گردیده و مسئولیت هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه ای است که وارد شرکت نموده اند.
شرکت تعاونی تولید و مصرف
شرکت تعاونی، شرکتی است که تمام یا حداقل ۵۱% سرمایه آن توسط اعضای تعاونی تامین می گردد.
مابقی سرمایه شرکت می تواند توسط دستگاه های دولتی تامین شود به شرطی که طی بازۀ زمانی که در متن قرارداد مورد موافقت طرفین واقع شده است، سهم دولت به تدریج بازگردانده شود، به طوری که ۱۰۰% سرمایه به تعاونی تعلق گیرد.
دو نوع شرکت تعاونی در قانون تعریف شده است:
شرکت تعاونی تولید
شامل تعاونی هایی است که در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و نظیر اینها فعالیت نمایند.
شرکت تعاونی توزیع
تعاونی های توزیع عبارتند از تعاونی هایی که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چهارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تامین می نمایند.
این تعاونی ها با رعایت قوانین و مقررات می توانند به امر صادرات و واردات در موضوع خود بپردازند.
