در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ و سایر قوانین تعریف خاصی از دادخواست ارائه نشده است و همین امر سبب گردید تا علمای حقوق تعاریف مختلفی از این موضوع داشته باشند . دادخواست در لغت به معنی کمک خواستن است و معنی اصطلاحی دادخواست هم ریشه در معنی لغوی آن دارد . دکتر قدرت الله واحدی دز تعریف دادخواست بیشتر به جنبه شکلی آن توجه دارد و چنین میگوید : دادخواست برگه قضاییست که از طرف وزارت دادگستری تهیه و در اختیار عموم قرار میگیرد .
دکتر عباس کریمی در تعریف خود از دادخواست دو تعریف ارائه نموده است در تعریف اول که به مفهوم تظلم خواهی و نوعی مطالبه حق است میگوید : دادخواست مطالبه حق از مراجع قضاییست ک میتواند کتبی یا شفاهی باشد . و در تعریف دوم به فرم چاپی مخصوص که از طرف وزارت دادگستری تهیه میشود اشاره میکند : دادخواست نخستین برگی است که به منظور طرح یک دعوی به مراجع رسیدگی کننده تسلیم میشود . دادخواست با هر دو تعریف ارائه شده در قانون آیین دادرسی مدنی به کار رفته است و به نظر میرسد برای شناخت مفهوم دادخواست باید عناصر آن را شناخت و در قالب شرایط دادخواست مورد بررسی قرارداد .
دادخواست همواره باید به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه تنظیم گردد . یک نسخه پس از ثبت در دفتر دادگاه و در پرونده به عنوان سابقه و نسخه دوم به بعد به خوانده یا خواندگان ابلاغ میگردد .
شرایط دادخواست و ضمانت اجرای آن:
مقنن در ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی شرایط تنظیم دادخواست را بیان نموده است و در مواد ۵۳ تا ۵۶ قانون مذکور ضمانت اجرا های تخلف از شرایط آن ماده آمده است . که به طور کلی میتوان آنها را به سه قسمت تقسیم نمود :
۱- شرایطی که ضمانت اجرای آن تعیین نشده است .
۲- شرایطی که ضمانت اجرای آن رد فوری دادخواست است .
۳- شرایطی که ضمانت اجرای آن توقیف دادخواست است .
- بند اول : شرایطی که ضمانت اجرای آن تعیین نشده است
الف ) تنظیم بر برگ چاپی مخصوص :
قانون گذار هرچند در ماده ۵۱ تصریح نموده که دادخواست باید روی برگ چاپی مخصوص باشد اما ضمانت اجرایی برای آن تعیین ننموده است با این حال رویه دادگاه ها بر این است که به چنین دادخواستی ترتیب اثر نمیدهند . در این مورد رای وحدت رویه ای وجود تدارد اما وفق نظریه شماره ۷/۳۲۵۳ مورخ ۱۳۷۹/۰۶/۲۸ اداره حقوقی قوه قضاییه این چنین اظهار نموده است : اگر در محل ، فرم های چاپی مخصوص در دسترس نباشد استفاده از غیر آنها بلا اشکال است .
ب) تنظیم به زبان فارسی :
در این مورد هم مقنن ضمانت اجرایی را بیان ننموده است هرچند که در این مورد هم رویه دادگاه ها عدم پذیرش این مکتوب است .
ج) امضاء دادخواست :
بعضی حقوقدانان معتقد هستند فقدان امضاء در ذیل دادخواست آن را از اعتبار ساقط مینماید و قابلیت ترتیب اثر دادن ندارد چرا که امضاء مبرز قصد طرف است . البته به نظر میرسد این نظر درست نباشد چرا که وقتی شخصی مبادرت به تنظیم دادخواست مینماید این اقدام خود نشانگر این است که شخص درخواست دادخواهی دارد . و در اینگونه موارد بهتر است دفتر دادگاه اخطار رفع نقص صادر نماید و در صورتی که در مهلت مقرر رفع نقص نگردد قرار رد دادخواست صادر شود و در صورتی که دفتر متوجه این نقص نشود و پروندخه برای رسیدگی به شعبه ارجاع شود در این صورت نقص باید در اولین جلسه دادرسی برطرف گردد .
د) تاریخ دادخواست:
عدم ذکر تاریخ در دادخواست عملا مشکلی را بوجود نمی آورد . زیرا تاریخ رسید دادخواست به دفتر تاریخ اقامه دعوی محسوب میگردد .
- بند دوم : شرایطی که ضمانت اجرای آن رد فوری دادخواست است
نام و اقامتگاه خواهان:
به موجب ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی ، نام و اقامتگاه خواهان باید در دادخواست ذکر شود و در صورت تخلف از این شرط به موجب ماده ۵۶ همین قانون ، هرگاه در دادخواست ، خواهان یا محل اقامت او معلوم نباشد ظرف دوروز از تاریخ سر رسید دادخواست به موجب قراری دادخواست به موجب قراری که مدیر دفتر دادگاه و در غیبت مشارالیه جانشین او صادر میکند دادخواست رد میشود .
- بند سوم : شرایطی که ضمانت اجرای آن توقیف دادخواست است
پاره ای دیگر از شرایط دادخواست از اهمیت کمتری برخوردار است به این نحو که در صورت نقص در این موارد مدیر دفتر دادگاه ابتدا ظرف ۲ روز از تاریخ ثبت دادخواست ، اخطار رفع نقص صادر مینماید و دادخواست موقتا توقیف میشود و از تاریخ ابلاغ به خواهان به وی مهلت ۱۰ روزه جهت رفع نقص میدهد و درصورتی که ظرف فرجه قانونی نسبت به رفع نقص اقدام نکند به موجب قراری که مدیر دفتر دادگاه صادر مینماید دادخواست رد میشود البته خواهان میتواند از تاریخ ابلاغ قرار رد دادخواست ظرف ۱۰ روز به همان دادگاه اعتراض نماید .( مواد ۵۳ و ۵۴ قانون آیین دارسی مدنی )
شرایطی که در این بند جای میگیرند عبارتند از:
۱- نام و شخصات خوانده.
۲- تعیین خواسته و بهای آن.
۳- آنچرا مدعی از دادگاه درخواست دارد. مراد از این عبارت درخواست هایی است که خواسته شمرده نمیشود مانند مطالبه هزینه دارسی و حق الوکاله وکیل.
۴- ادله و اسباب اثبات دعوی
۵- پیوست های دادخواست : لزوما در همه پرونده ها پیوست دادخواست وجود ندارد به این توضیح که در بعضی پرونده ها مثلا وقتی خواهان به سندی و یا حکم دادگاه استناد میکند میبایست فتوکپی مصدق آن را ضمیمه دادخواست نماید .
۶- تعداد نسخ دادخواست : دادخواست و پیوست های آن همواره باید به تعداد خواندگان افزون بر یک نسخه تهیه و تقدیم شود . ( ماده ۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی )
۷- پرداخت هزینه دادرسی
در پایان نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که مفهوم دادخواست را نباید با مفاهیم مشابه نظیر درخواست یا شکواییه اشتباه گرفت . شکواییه مربوط به دعاوی کیفری است که تشریفات خاص دادخواست را ندارد و میتوان آن را روی برگ معمولی نیز تنظیم کرد . درخواست نیز با دادخواست فرق دارد به این صورت که اولا درخواست تشریفات دادخواست را ندارد و ثانیا درخواست هم در امور کیفری و هم در امور کیفری و هم در امور حقوقی کاربرد دارد و ثالثا درخواست میتواند شفاهی و یا کتبی باشد درحالی که دادخواست می بایست جز در موارد استثنایی به صورت کتبی تنظیم شود.
