پدیده‌ی فکری پس از تداعی و شکل گیری اولیه در ذهن با دو حالت کلی مواجه می شود، نخست آنکه به موجب تصمیم پدیدآورنده هیچگاه منتشر نشود و در ذهن وی مدفون گردد، دوم آنکه به یکی از دو شکل مکتوب یا شفاهی از فضای ذهن خارج گردد.
چالشی که در این خصوص مطرح هست، موضوع حمایت یا عدم حمایت قوانین از آثاری است که برای نخستین بار به یکی از شیوه های کتبی یا شفاهی ارائه می گردند.
در خصوص تحت حمایت قرار گرفتن آثار فکری ای که به شکل کتبی منتشر می گردند، شکی وجود ندارد، چراکه آثار مکتوب هم در قوانین موضوعه کشور ایران از جمله قانون حمایت مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مورد حمایت قرار گرفته و هم در کنوانسیون های متعددی از جمله برن بدان اشاره شده است.
موضوعی که حائز اهمیت است، مسئله حمایت یا عدم حمایت از پدیده های فکری است که به شکل شفاهی ارائه می گردند؛ در پژوهش حاضر به صورت موردی به بررسی حمایت یا عدم حمایت حقوق مالکیت فکری ایران از آثاری که در قالب سخنرانی ارائه می گردند، پرداخته خواهد شد.
بررسی ها حکایت دارد برخی حقوقدانان قائل به دیدگاه قابل حمایت بودن و برخی دیگر قائل به غیر قابل حمایت بودن آثار ارائه شده در قالب سخنرانی اند؛ با این وجود به نظر می رسد به دلایل متعددی از جمله عدم تصریح مقنن، شرایط لازم جهت حمایت از آثار فکری ارائه شده در قالب سخنرانی وجود ندارد.
مقدمه
چو زر سنجیدن آن گه خرج کرد سخن باید به دانش درج کردن
که نامحکم بود بی بیخ، دیوار نخست اندیشه کن، آنگاه گفتار
فکر و ذهن انسان منشاء بسیاری از رخدادهای مثبت و منفی در سطح این کره خاکی و در مواقعی فراتر از آن بوده است که از رهگذر آن علاوه بر تغییرات گسترده ای که در خصوص شیوه زندگی، فرهنگ، آداب و معاشرت ابنای بشری ایجاد شد، قدرت بی حد و حصر ذهن و تفکر انسان بیش از پیش روشن گردید.
ذهن انسان اتفاقات و مسائل روزمره را با قدرت و سرعت غیر قابل تصوری درک و سپس آنها را تحلیل می نماید.
در این میان برخی اشخاص از این استعداد و نعمت خدادادی بهره بیشتری برده و از میان تحلیل های صورت گرفته، آثاری را به مرحله آفرینش می رسانند؛ بعنوان مثال با نشستن در دل طبیعت و درک شرایط موجود در آن، یک نقاشی زیبا را طراحی می نمایند و بدین شکل آفرینندگی می کنند.
یکی از شیوه هایی که انسان می تواند خلاقیت های خود را به عرصه نمایش بگذارد، انتقال از طریق سخن و کلام می باشد.
سخن گفتن و همچنین کلامی را ادا کردن، یک توانایی های ذاتی برای انسان می باشد که وی می تواند از طریق آن خواسته ها، اندوخته ها و تمایلات خود را ابراز و عنوان کند.
سخن‌راندن و مطالب را ارائه کردن ممکن است در دو موقعیت صورت پذیرد.
نخست فضای خصوصی و محرمانه ای که اشخاص در آن آزادانه و بدون هیچ محدودیتی با یکدیگر به گفتار می پردازند و حالت دوم فضای عمومی که شخص برای طیف گسترده ای از مخاطبان ناشناس به سخنرانی می پردازد، اگرچه در هر دو موقعیت مذکور، ممکن است سخنرانی یا به صورت غیرحضوری از طریق سامانه های اینترنتی برخط برگزار گردد و یا با حضور در سالن های همایش و مکان هایی از این دست.
در چنین شرایطی، حقوق مالکیت فکری آثاری که در قالب سخنرانی ارائه می گردند، از چند منظر قابل بررسی می باشد:
منظر نخست همان روال معمولی و عادی سخنرانی می باشد که شخص اقدام به مطالعه و بررسی در حیطه موضوعی که در ذهن دارد، می نماید و همان موارد را در سخنرانی ارائه می دهد.
دوم، موردی که شخص آثار نوینی را در ذهن خود پرورانده و قصد دارد ماحصل یافته های خود را برای نخستین بار در قالب سخنرانی در یک همایش یا کارگاه آموزشی و موارد این چنینی بیان کند و سوم حالتی است که شخص یافته های فکری اشخاص دیگری را با نام خود ارائه می نماید و آنها را به خود منتسب می نماید.
در خصوص مورد اول که شیوه عادی سخنرانی نیز می باشد، بحثی وجود ندارد؛ چون شخص سخنران صرفا تجارب و اطلاعاتی که ناشی از مطالعات شخصی اش بوده را به دیگران انتقال داده است و روال سخنرانی در همایش ها و کارگاه های آموزشی نیز بدین شکل می باشد.
در ارتباط با مورد دوم که موضوع اصلی پژوهش نیز می باشد، شخص قصد انتشار اولیه اثری که در ذهنش خلق نموده را دارد بدون اینکه پیش از آن در جایی منتشر نموده باشد، در چنین وضعیتی اگر مطالب وی توسط شخص دیگری منتشر شود، چه وضعیتی پیدا می کند؟ آیا حقوق مالکیت فکری کشور ایران از چنین اثری حمایتی می کند؟
نهایتا حالت سوم که به دفعات مشاهده شده است، شخص سخنران اشعار، مندرجات مقاله یا کتب شخص دیگری را به نام خود در محافل ارائه می دهد و مدعی خلق آن آثار نیز می شود که با توجه ماده ۲۳ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸، تخلف و نقض حق مؤلف محسوب می گردد و نهایتا مسئولیت مدنی و کیفری شخص سخنران را به همراه دارد.
