امروزه بین خانواده های ایرانی طوری از مقوله جهیزیه و مهریه صحبت می شود که کاملا حاکی از یک برداشت غلط و باور نادرست در رابطه با جهیزیه است، به طوری که بین عامه مردم مصطلح است که میزان مهر با مقدار جهزیه اهدایی از جانب خانواده دختر باید متناسب باشد، حال آنکه این طرز فکر جز از عدم آگاهی نشات نمی گیرد.
در ادامه برای شما مستدلا توضیح داده خواهد شد که چگونه فراهم کردن وسایل لازم برای زندگی مشترک تماما بر عهده شوهر بوده و جهیزیه اهدایی از جانب خانواده دختر صرفا نشانه محبت است و پیشکشی از سوی خانواده زن و از سر علاقه و احترام به فرزند بوده و نیز کمکی به زوج جوان در آستانه شروع زندگی‌شان است و قانونا هیچ وظیفه ای در این خصوص ندارد.
در واقع جهیزیه اسباب و لوازم زندگی است که عروس به منزل داماد می برد.
مطابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی تهیه اسباب زندگی جزء نفقه محسوب شده و بر عهده شوهر است و زن تکلیفی در تهیه آن ندارد.
جهیزیه جزء اموال و دارایی زوجه است و شوهر نسبت به جهیزیه در حکم امین است و می تواند از وسایل منتفع شود و مالکیتی برای شوهر ایجاد نمی‌شود؛ فلذا زن هر موقع که بخواهد می تواند جهزیه را مطالبه کند یا مانع استفاده زوج از جهیزیه شود.
زن همچنین می تواند از جهیزیه اش استفاده نکرده و از شوهر وسایل منزل را تقاضا کند.
شوهر همچنین حق ندارد اسباب جهیزیه را بفروشد و در اینصورت مسئول جبران خسارت و برگرداندن عین یا مثل یا قیمت است و این موضوع تحت عنوان فروش مال غیر مورد رسیدگی قرار می گیرد.
عرفا تا زمان بقا زندکی مشترک شوهر می‌تواند از جهیزیه استفاده کند.
همانطور که گفته شد جهیزیه دارایی زن است و در صورت فوت زوجه، همانند سایر اموال و دارایی ها به ارث می رسد.
در دعوی استرداد جهیزیه، ممکن است طرف مقابل دعوی بخواهد اموال را از بین برده و یا به آنها خسارت وارد نماید، بنابراین خواهان باید همراه با دادخواست استرداد جهیزیه مطابق ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی تقاضای صدور قرار تامین نیز بنماید.
در هنگام تحویل جهیزیه معمولا فهرستی تحت عنوان سیاهه، شامل اقلامی که برای جهیزیه خریداری شده، از جانب خانواده زن، تهیه شده و به امضای شوهر می رسد و رسید دریافت می شود، تا در صورت بروز اختلاف نسبت به جهیزیه، زوجه بتواند از طریق مقامات قضایی اقدام نماید.
در مواردی هم که سیاهه تنظیم نشده و امضاء و رسید از شوهر موجود نباشد، فاکتور اجناس خریداری شده و همچنین شهادت شهود می تواند در احقاق حق به زن کمک کند.
دعوای استرداد جهیزیه
در دعوی استرداد جهیزیه، ممکن است طرف مقابل دعوی بخواهد اموال را از بین برده و یا به آنها خسارت وارد نماید، بنابراین خواهان (زوجه) باید همراه با دادخواست استرداد جهیزیه مطابق ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی تقاضای صدور قرار تامین نیز کند.
طبق ماده ۱۱۷ قانون فوق الذکر، چنانچه امکان تضییع و از بین رفتن اموال از طرف شوهر وجود داشته باشد، دادگاه بدون ابلاغ قرار را اجرا می کند.
در مواردی که امکان جا به جایی و حیف و میل اموال از طرف زوج وجود دارد، حکم ورود به منزلی که جهیزیه در آن قرار دارد نیز صادر می شود تا طرف مقابل نتواند از ورود ماموران به منزل جلوگیری کند.
در صورت بروز اختلاف درمورد جهیزیه دعوای استرداد جهیزیه مطرح می شود.
در جریان رسیدگی به دعوی استرداد جهیزیه، جلسه ای در دادگاه جهت استماع اظهارات طرفین تعیین می شود.
معمولا در صورت وجود سیاهه و امضاء و رسید از جانب شوهر، ادعای زن ثابت شده و شوهر ملزم به استرداد اموال می شود، در غیر اینصورت، قرار استماع شهادت شهود صادر شده، شهود به دادگاه دعوت می شوند و مشاهدات خود را بیان می‌دارند و در نهایت اگر ادعای زن ثابت شود حکم به استرداد جهیزیه صادر می شود و در صورت امتناع زوج از استرداد جهیزیه از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به استرداد جهیزیه اقدام خواهد شد.
