یکی از اصلی ترین قراردادهایی که آینده شغلی بسیاری از افراد به ان وابسته است، قرارداد کاری است. عدم آشنایی با مواد قانونی و نداشتن تصویر ذهنی روشن باعث انعقاد قراردادهایی می شود که تنها دستاورد آن، تضییع حقوق هر یک از طرفین است. برای پیشگری از این مشکل لزوم شناخت این قرارداد مهم با ذکر جزئیات وجود دارد و حتما تا پایان همراه ما باشید تا از چیستی و انواع و نحوه انعقاد آن و همچنین تعهدات طرفین به یکدیگر، اشراف کاملی پیدا کنید.
قرارداد کار چیست؟
همان طور که از نام آن عیان است، قراردادی است که میان شخص حقیقی یا حقوقی و کارفرما منعقد می‌شود و طبق این قرارداد، مقرر می شود که در قبال دریافت میزان مشخصی دستمزد در بازه های زمانی تعریف شده طبق قرارداد، کار خاصی که توسط کارفرما در قرارداد ذکر شده است، توسط شخص حقیقی یا حقوقی برای یک مدت معین انجام شود. طبق ماده ۷ قانون کار، تعریف دقیق قرارداد کار عبارتند از " قرارداد کار عبارتست از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می دهد."
لازم به ذکر است که قرارداد کار از انواع و اقسام و مختلفی برخورداراست که باید پیش از انعقاد آن میان طرفین، ابتدا نوع آن مشخص شود و پس از گردآوری مدارک مورد نیاز برای انعقاد قرارداد کار، می توان کار مربوط به انعقاد آن را آغاز کرد. پیشنهاد می شود که تا حد امکان از توافقات شفاهی پرهیز شده و همچنین با توجه به وجود پیچیدگی های حقوقی و بعضا عدم رعایت تعهدات توسط هر یک از طرفین، لازم است که حتما ریز وظایف به جزئیات زیر نظر یک وکیل مجرب نوشته شود تا در صورت بروز هرگونه مشکل بتوان از طریق پیگیری های حقوقی و قضائی نسبت به احقاق حق اقدام کرد. لازم به ذکر است که هیچ یک از طرفین حق ندارند نسخه مربوط به قرارداد کار را از دیگری پنهان کند و باید نسخ قرارداد در اختیار تمامی طرف ها قرار بگیرد.
انواع قرارداد کار
درخصوص دستگاه های دولتی ، نحوه استخدام شدن در اداره جات مختلف کاملا مشخص بوده و استخدام نیروی انسانی طبق قانون استخدام انجام می شود و همچنین مشاهده می شود که بسیاری از افراد به صورت پیمانی، توسط دستگاه های دولتی استخدام می شوند. اما مهم ترین عاملی که موجبات تقسیم بندی قراردادهای کاری را فراهم می کند، عنصر زمان است و بنابراین بر اساس مدت زمان اعتبار قرارداد، می توان نسبت به تقسیم بندی آن پرداخت. انواع قرارداد کاری عبارتند از :
- قرارداد موقت
واضح و مشخص است که با اتمام مدت زمان قید شده در قرارداد، همکاری نیز میان طرفین خاتمه می یابد، مگر اینکه قرارداد تمدید شود. در صورت عدم تعیین تکلیف یا تمدید به موقع قرارداد، در صورتی که فرد حقیقی یا حقوقی همچنان به کار خود ادامه دهد، فرد مذکور می تواند ادعا کند که قرارداد شفاهی تمدید شده است. این جاست که در صورت کتبی بودن قرارداد، می توان با مراجعه به آن، تصمیم به ادامه یا قطع همکاری میان طرفین گرفته شود.
- قرارداد غیرموقت
در صورتی که تاریخ و زمان پایان مشخصی در قرارداد ذکر نشود ، قرارداد مذکور غیر دائم تلقی می شود. گفتنی است که در گذشته به این گونه قرارداد ها به عنوان قرارداد دائم شناخته می شدند. حال آن گه قانون گذاران به اصلاح این امر پرداخته چرا که حتی اگر قرارداد غیر موقت یا به قولی دائم هم باشد، مواردی همچون فوت و یا از کار افتادگی، موجبات قطع همکاری را فراهم می کنند. لازم به ذکر است طبق تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار در خصوص تعریف قرارداد کار غیرموقت آمده است که : " کارهایی که طبیعت آن ها جنبه مستمر دارد، در صورتی که مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دایمی (غیر موقت) تلقی می شود ."
- قرارداد کار معین
در این نوع از قرارداد کاری صرفا یک امر از طرف کارفرما به شخص حقیقی یا حقوقی محول می شود و پس از انجام کار معین شده و پرداخت دستمزد مقرر شده، همکاری میان طرفین خاتمه می‌‌یابد. نکته مهمی که در خصوص این نوع از قراردادکاری وجود دارد این است که قانون امکان فسخ یک طرفه آن را به هیچ یک از طرفین قرارداد نمی دهد.
نکته قابل ذکری که در خصوص قرارداد های کاری وجود دارد این است که نوع همکاری صورت گرفته چه به صورت پاره وقت باشد یا تمام وقت و یا حتی به صورت ساعتی، تماما بستگی به مفاد قرارداد و توافقات انجام شده میان طرفین دارد.
نحوه انعقاد قرارداد کار
همانطور که اشاره رفت باید قرارداد کار تا حد امکان زیر نظر یک وکیل مجرب که از تجربه و تخصص در این امر برخوردار است تنظیم شود، چرا که در اکثر موارد آینده شغلی افراد وابسته به نوع قرارداد منعقد شده دارد و به همین دلیل حتما باید در مواردی که حساسیت کار بسیار بالا است، یک وکیل متخصص در جلسات مربوط به انعقاد قراردادکار حاضر باشد. در قراردادهای کاری باید مواردی همچون نام طرفین با ذکر وظیفه، تاریخ انعقاد و انقضای قرارداد، میزان دستمزد و نحوه تعیین آن، شرایط پرداختی، میزان مرخصی ها، نحوه فسخ قرارداد و همچنین بیمه نیز گنجانده شود.
در خصوص شرایط کار گفتنی است ماده ۳۷ قانون کار، به هیچ عنوان اجازه پرداخت دستی دستمزد را نمی دهد و باید از طریق بانک این کار صورت بگیرد. شرایط بیمه نیز یکی از مهم ترین مفادی است که متاسفانه بسیاری از کارفرمایان از بیمه کردن کارگران و کارمندان خود خودداری می کنند، حال آن که طبق ماده ۱۴۸ قانون کار در ایران، کلیه کارفرمایان باید نسبت به بیمه کردن نیروی انسانی زیرنظر خود اقدام کنند. چنانچه تخطی از این ماده قانونی رخ دهد، طبق ماده قانونی ۱۸۳ قانون کار آمده است که "علاوه بر تأدیه کلیه حقوق متعلق به کارگر (سهم کارفرما) با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی معادل ۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه مربوطه محکوم خواهند شد".
تعهدات کارفرما در قرارداد کار چیست؟
در قسمت‌های قبل در خصوص چیستی قرارداد کار و انواع آن سخن به میان آمد. نکته مهم اما شناخت تعهدات طرفین نسبت به یکدیگر است و با توجه به این که کارفرما یکی از طرفین اصلی یک قرارداد کاری است و مسلما در هر قرارداد کاری یک سری تعهدات خاص برای او تعریف می شود، لازم است به این موضوع به صورت جداگانه پرداخته شود. مهم ترین تعهدات کارفرما که باید در قرارداد کار ذکر شود عبارتند از :
- بیمه کردن کارگر
طبق ماده ۱۴۸ قانون کار در ایران یکی از مهم ترین تعهداتی که برای کارفرما تعریف شده است، بیمه کردن کارگر یا کارمند خود است و یقینا تخلف از این امر پیامدهایی که در قسمت قبل به آن ها اشاره شد را برای کارفرمای خاطی در پی خواهد داشت.
- محاسبه دقیق دستمزد و پرداخت دقیق و به موقع آن
پرداخت حق سنوات کارگر، یکی دیگر از تعهدات کارفرما است و وی متعهد می شود که دقیقا طبق بند های مربوطه در قرارداد، این حق را پرداخت کند.
- تحویل گواهی انجام کار
تحویل گواهی انجام کار به کارگر یا کارمند یکی دیگر از تعهداتی است که کارفرما موظف است بعد از به اتمام رسیدن کار واحد انسانی تحت امر خود، آن را انجام دهد. لزوم قید شدن تاریخ شروع و پایان قرارداد کاری در گواهی مربوطه وجود دارد اما هیچ گونه تکلیفی که مربوط به امور اجرایی باشد در آن ذکر نمی شود.
- ارائه خدمات رفاهی و بهداشتی محل کار
کارفرما موظف است که مسائل مربوط به ایمنی و بهداشتی محل کار را فراهم کند و با تعبیه محل مناسب برای انجام فرضیه واجب نماز، محیطی مناسب را برای کارگران یا کارمندان خود فراهم کند در غیر این صورت برابر با فصل هشتم قانون کار، مجازات هایی برای وی در نظر گرفته می شود.
تعهدات شخص حقیقی یا حقوقی در قرارداد کاری چیست؟
تعهدات طرف دیگر قرارداد نیز به اندازه تعهدات کارفرما اهمیت داشته و شناخت نکات مهمی که مربوط به آن است کمتر از شناخت وظایف کارفرما نیست. مهم ترین تعهدات طرف دیگر قرارداد کاری عبارتند از :
- مسئولیت پذیری و انجام دقیق امور محول شده
مهم ترین و اصلی ترین تعهدی که برای یک کارگر یا کارمند تعریف شده است، مسئولیت پذیری و انجام دقیق کار است و وی موظف است که تمام تلاش خود را صرف انجام این وظیفه نماید.
- رعایت اصل امانت داری
تعهد دیگر یک کارگر، رعایت اصل امانت داری است و طبق آن کارگر یا کارمند موظف است از تمام تجهیزاتی که برای انجام کار مورد نظر در اختیار وی گذاشته می شود به بهترین وجه ممکن مراقبت کند.
- فرمان پذیری از کارفرما
وظیفه دیگری که برای یک شخص حقیقی یا حقوقی به عنوان طرف دیگر قرارداد تعریف شده است، فرمان پذیری از کارفرما و انجام کامل دستورات وی است.
قرارداد کار چگونه تعلیق می شود ؟
در خصوص شرایط تعلیق قراردادکاری در ماده ۱۴ قانون کار آمده است "چنانچه به واسطه امور مذکور در مواد آتی انجام تعهدات یکی از طرفین موقتاً متوقف شود، قرارداد کار به حال تعلیق درمی‌‌آید و پس از رفع آن ها قرارداد کار با احتساب سابقه خدمت (از لحاظ بازنشستگی و افزایش مزد) به حالت اول بر می‌‌گردد". در کل تعلیق در قرارداد کاری امری تقریبا اجتناب ناپذیر و ممکن است برای هر نوع قراردادی، اعم از موقت و غیرموقت اتفاق بیفتد و این ماده قانونی نیز به گونه ای تنظیم شده است تا بتواند ضامن حقوق کارگر یا کارمند باشد و از حقوق وی دفاع کند. در یک کلام در حالت تعلیق، قرارداد فسخ نمی شود بلکه موقتا کار تعطیل شده و پس از رفع موانع پیش آمده می توان نسبت به از سرگیری دوباره کار اقدام کرد. لازم به ذکر است که امکان تعطیلی بی دلیل کار از سوی کارفرما وجود ندارد و اگر در مراجع حل اختلافی که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد، ثابت شود که بدون هیچ دلیل خاصی کار تعطیل شده است، کارفرما موظف به پرداخت حقوق از پیش تعیین شده به کارمند یا کارگر خود است.
قرارداد کار چگونه فسخ می شود؟
واضح ترین مثال از فسخ قرارداد، پایان مدت زمان تعیین شده در قرارداد است اما با توجه اینکه نفس قرارداد یک امر دو طرفه است، هیچ از یک طرفین نمی‌توانند بدون دلیل موجه نسبت به فسخ آن اقدام کنند. البته در مواردی همچون فوت، بازنشستگی، از کارافتادگی و استعفای کارگر یا کارمند امکان فسخ قرارداد وجود دارد. البته اگر ثابت شود که قصور و کم کاری در انجام تعهدات رخ داده است و یا انجام برخی از اعمال ناروا که با تذکرات مکرر کارفرما اصلاح نشود، کارفرما می تواند نسبت به فسخ قرارداد اقدام کند.
مراجع حل اختلاف در قراردادهای کاری
همان طور که در قسمت های قبل بیان شد موضوع و محتوای اصلی قرارداد کار، تعهدات کارفرما و کارگر در قبال یکدیگر است و لازم به ذکر است که عقد این قرارداد می تواند، فواید زیادی برای این دو قشر جامعه داشته باشد. اما این در حالی است که هر دو طرف به طور کامل به تعهدات خود عمل کنند و در واقع هر گونه کوتاهی در این زمینه باعث مطرح شدن مشکلاتی می شود که طرفین، برای حل آن مجبور می شوند به مراجع قانونی مراجعه کنند. مشخص و واضح است که طرح دعوی مربوطه زمانی می تواند برای فرد شاکی مفید و موثر باشد که کاملا اصولی و از طریق مجاری قانونی انجام شود. توصیه می شود که حتما بند های مربوط به حل و فصل اختلافات در قرارداد کاری بیان شود تا بتوان در سریع ترین زمان ممکن نسبت به رفع آن ها اقدام کرد و تا حد امکان از مراجعه به مراجع قانونی خودداری کرد. به هر حال طبق قانون کار در صورت عدم سازش میان کارفرما و طرف دیگر قرارداد، ابتدا باید به شورای اسلامی کار و در صورتی که این مرجع در دسترس نباشد، باید از طریق انجمن صنفی کارگران و یا نماینده قانونی کارگران و کارمندان و کارفرما حل و فصل لازمه صورت گیرد و در صورت عدم سازش، از طریق هیات های تشخیص و حل اختلاف باید به شکایات و تخلفات مربوطه رسیدگی کرد.
مدارک مورد نیاز برای پیگیری تخلف
مهم ترین اصلی که در پروسه پیگیری تخلفات صورت گرفته از قانون کار باید به دقت و جدیت مورد توجه قرار گیرد، ارائه مدارک محکم و مستدل به مراجع مربوطه است. برای انجام این امور اصل و کپی شناسنامه و اصل و کپی قرارداد منعقد شده بین طرفین به همراه مدارک و مستندات محکم در مورد نقض بند های قرارداد توسط طرف مقابل، به مراجع مورد اشاره تحویل داده شود و اگر چنانچه هر دو طرف مجبور شدند برای ادامه دعوی به دادگاه مراجعه کنند، باید علاوه بر مدارک یاد شده فرم دادخواست مربوطه را نیز پر کنند.
بازه زمانی طرح شکایت
همان طور که در قسمت قبل عنوان شد یک قرارداد کاری به منظور حمایت از حقوق دو طرف منعقد می شود و مسلما فرصتی که برای طرح دعوی حقوقی به دو طرف داده شده است نیز به منظور محقق شدن همین موضوع است. اما لازم به ذکر است که طرح دعوی اگر از طرف کارگر یا کارمند باشد باید طی مدت معینی انجام شود. به عبارت بهتر اگر یک کارگر یا کارمند به هر دلیلی از کار خود اخراج شده باشد فقط یک ماه فرصت دارد که برای احقاق حق خود اقدام کند و بعد از این مدت هر گونه ادعایی از جانب او کاملا بی اساس خواهد بود.
در این مقاله تلاش شد تا از صفر تا صد به بیان تعریف قرارداد کاری و مواد قانونی آن بپردازیم تا کسانی که در شرف انعقاد چنین قراردادهایی هستند، با دیدی باز دست به این کار بزنند. لازم به ذکر است که قرارداد کاری پیش از آنکه امری حقوقی باشد، مسئله‌ای وجدانی بوده و به همین دلیل باید بنا بر وظیفه انسانی نسبت به انعقاد دقیق و رعایت مفاد آن اقدام کرد. بار دیگر توصیه می شود که حتما امر انعقاد قراردادهای کاری به صورت کتبی و نه شفاهی زیر نظر یک وکیل متخصص انجام شود تا هیچ گونه خلاء قانونی در قرارداد بوجود نیاید.
