وصیت کردن عملی پسندیده و مستحب محسوب می‌شود و توصیه فراوانی به وصیت کردن توسط افراد و همچنین اجرای وصیت متوفی شده است، اما گاهی علی رغم اینکه شخص متوفی به طور شفاهی یا زبانی برای ورثه خود یا نزد دیگران وصیت به انجام کار یا وصیت به بخشش مالی کرده، ورثه از انجام دادن مورد وصیت به دلیل شفاهی یا زبانی بودن آن خودداری می‌کنند.
در این مقاله به بررسی این سوال می‌پردازیم که وصیت نامه شفاهی یا لفظی چیست و قانون وصیت نامه شفاهی یا لفظی در ایران چه احکامی در خصوص وصیت شفاهی مقرر داشته است.
بر اساس قانون مدنی، وصیت عبارت است از اینکه شخصی تکلیف برخی از امور مالی و غیر مالی بعد از فوت خود را برای ورثه اش مشخص کرده باشد که با این تعریف، می‌توان وصیت را به دو نوع وصیت عهدی (درخواست انجام برخی امور به موجب وصیت نامه) و وصیت تملیکی (بخشش مالی به موجب وصیتنامه) تقسیم بندی کرد که بر اساس قانون، هر فرد تنها به میزان یک سوم از اموال خود را می تواند برای بعد از فوت خود وصیت کرده و به شخص یا امری اختصاص دهد.
انواع وصیتنامه مورد قبول بر اساس قانون عبارت است از: وصیت خود نوشت، وصیت سری (وصیتی است که توسط موصی امضا و لاک مهر می‌شود) و وصیت رسمی (محضری) که هر یک از آنها با شرایط و احکام خاص خود در قانون امور حسبی مورد بررسی قرار گرفته است.
وصیت شفاهی یا لفظی چیست؟
یکی از انواع وصیت کردن که در عمل ممکن است به کرات مورد استفاده اشخاص قرار گیرد ، وصیتی تحت عنوان “وصیت شفاهی” است که به آن وصیت کردن زبانی یا لفظی نیز گفته می‌شود.
بنابراین در پاسخ به این سوال که وصیتنامه شفاهی چیست می‌توان گفت وصیت شفاهی یا وصیت زبانی نوعی از وصیت کردن است که بر خلاف وصیت کتبی، روی فرم یا برگه خاصی نوشته نشده است و صرفا در جمع دیگران وصیت کردن انجام شده و وصیت نامه‌ای تدارک دیده نشده است.
به عنوان مثال پدر در جمع اعضای خانواده خود برای بعد از فوت خودش وصیتی کرده و خانه، زمین یا ملکی از خود را به نفع یک یا چند نفر از فرزندانش وصیت می‌کند و در این خصوص وصیت نامه‌ای نمی‌نویسد.
اعتبار وصیت نامه
در قانون امور حسبی گاهی به علت شرایط خاصی که ممکن است اتفاق افتد، انجام وصیت به صورت شفاهی پیش‌بینی شده است که بر اساس ماده ۲۸۳ قانون مذکور، در موارد فوق‌العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض مسری و مسافرت در دریا به این سبب که موصی نمیتواند به یکی از راههای مذکور در قانون (رسمی، سری و خودنوشت) وصیت کند، ممکن است وصیت به صورت شفاهی انجام شود.
در این صورت، وصیت‌کننده یا موصی باید در حضور دو نفر گواه یا شاهد وصیت خود را به صورت شفاهی اظهار داشته و یکی از آن دو گواه، اظهارات شفاهی یا وصیت وی را با تعیین روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه آن را امضا کنند.
علاوه بر این، امکان وصیت شفاهی در ماده ۲۸۴ و ۲۸۶ این قانون برای افراد نظامی نیز مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس آن، افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش مشغول به کارند، در صورتی که جنگ شده باشد یا مامور عملیات جنگی بوده و یا در محلی زندانی یا محصور باشند که مراوده‌ای با خارج نباشد، می‌‌توانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاهی اظهار کنند.
بنابراین بر اساس قانون وصیت شفاهی فقط در دو حالتی که ذکر شده است معتبر خواهد بود.
در صورتی که شرایط مذکور وجود نداشته باشد، افراد باید وصیت خود را طبق یکی از حالات پیش بینی شده در این قانون و به صورت کتبی تنظیم کنند؛ به همین دلیل است که بر اساس ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی هر وصیتی که به ترتیب مذکور در این قانون واقع نشده باشد، در مراجع رسمی مانند دادگاه قابل پذیرش نیست.
اعتبار وصیت نامه شفاهی در دادگاه
بر اساس قانون امور حسبی، وصیت نامه باید طبق احکام و قواعد قانونی نگارش شده و به صورت وصیت رسمی، وصیت سری و وصیت خود نوشت تنظیم شود، در غیر اینصورت در مراجع رسمی معتبر نبوده و قابل پذیرش نیست.
البته به موجب ماده ۲۹۴ همین قانون، اگر اشخاص ذی نفع در ارث متوفی، وصیت شفاهی یا لفظی متوفی را قبول و به صحیح بودن آن اقرار کرده باشند، وصیت شفاهی متوفی نیز صحیح و مورد قبول خواهد بود.
در قالب یک مثال این موضوع را توضیح می‌دهیم؛ اگر پدر خانواده به صورت شفاهی در حضور همه فرزندان وصیت کند که یک سوم از اموال وی بعد از فوت او به یکی از فرزندانش تعلق بگیرد، علی‌رغم اینکه وصیتی صحیح و معتبر است و به حکم اسلام قابل اجرا خواهد بود.
اگر سایر فرزندان از پذیرش وصیت شفاهی وی خودداری کنند، شخصی که به نفع او وصیت شفاهی شده است نمیتواند با شهادت در دادگاه وصیت شفاهی را اثبات کند؛ مگر اینکه اشخاص مذکور خودشان وصیت شفاهی را قبول کنند و به آن اقرار کرده باشند.
در این صورت وصیت شفاهی اعتبار پیدا کرده و قابل اجرا خواهد بود. اعتبار بخشیدن به وصیت نامه شفاهی متوفی که توسط ورثه به عمل می‌آید تحت عنوان تنفیذ وصیت شفاهی نیز شناخته شده و ذی نفع می‌تواند به دادگاه مراجعه و دادخواست تنفیذ وصیت نامه شفاهی را ارائه دهد.
