آیا صرف سگ گردانی مجازات دارد؟

از دوران پیش از تاریخ تاکنون، حیوانات به همراه آدمیان بوده اند و البته این همراهی، اثرات زیادی هم بر روابط بین آدمها گذاشته و از آنجایی که بخش عمده ای از علم حقوق، به تنظیم روابط میان آدمها با یکدیگر و اموالشان می پردازد، بحث حیوانات هم وارد مقولات حقوق شده است.

قوانین نگهداری از حیوانات خانگی مانند سگ هم از دیرباز در حقوق شناخته شده بوده است؛ مانند آنکه برای کشتن انواع سگ از جمله سگ مزرعه و سگ گله و امثال آن در شرع، کفاره و دیه تعیین شده یا شرایط حقوقی خرید و فروش این حیوان مشخص شده است.

همراه داشتن سگ در قانون مجازات اسلامی

در برخی از مواد قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که اگر حیوان یک فرد، آسیبی به شخص دیگری وارد کرد، چگونه درباره آن تصمیم گیری می شود.

در برخی مواد این قانون، به عنوان مثال از سگ نام برده شده و شرایط مجازات صاحب سگ را مشخص کرده است.

ماده ۵۰۱ قانون نوشته است:

"هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او میگردد مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و بر اثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به قصاص یا دیه محکوم میشود".

در این ماده به روشنی مشخص است داشتن سگ، جرم نیست ولی در صورتی که فردی، سگ را برای هراس دیگران یا حمله به انسانها برانگیزد، در صورت ورود صدمه به قربانی، فرد برانگیزاننده به قصاص یا دیه محکوم می شود.

یعنی ممکن است فردی عامدانه و عالمانه به سگ خود دستور دهد به کسی حمله کند و با حمله سگ به قربانی، شخص تحریک کننده حیوان، ممکن است به قصاص محکوم شود.

همچنین در ماده ۵۱۲ آمده است:

"هرگاه شخصی در محلهایی که توقف در آنها مجاز نیست، توقف نماید یا شیء و یا حیوانی را در این قبیل محلها مستقر سازد یا چیز لغزندهای در آن قرار دهد و دیگری بدون توجه به آنها در اثر برخورد یا لغزش مصدوم شود یا فوت کند یا خسارت مالی ببیند، شخص متوقف یا کسی که آن شیء یا حیوان را مستقر نموده یا راه را لغزنده کرده است، ضامن دیه و سایر خسارات میباشد، مگر آنکه عابر با وسعت راه و محل عمدا با آن برخورد کند که در این صورت نه فقط خسارت به او تعلق نمیگیرد بلکه عهدهدار خسارت وارده نیز میشود".

در این ماده نیز روشن است اگر کسی، سگی را در قسمتی (مانند پیاده رو) از خیابان قرار دهد که مردم (مثلا از روی ترس) مجبور شوند از مکان ناامن دیگری (مانند سواره رو خیابان) عبور کنند و در حین عبور صدمه ببینند، صاحب سگ، مسئول جبران خسارات بزه دیده است.

ماده ۵۲۲ و تبصره آن به روشنی درباره کسی که سگ خود را به خیابان می آورد و سگ به دیگران حمله می کند، مصداق می یابد.

در تبصره این ماده به روشنی عنوان شده اگر کسی سگ خود را به خیابان بیاورد و توان کنترل آن را نداشته باشد، «مقصر» شناخته می شود، یعنی مانند آن است که عمدا سگ را برای صدمه به دیگران، از خانه خارج کرده است.

این ماده می گوید:

"متصرف هر حیوانی که از احتمال حمله آن آگاه است باید آن را حفظ نماید و اگر در اثر تقصیر او، حیوان مزبور به دیگری صدمه وارد سازد، ضامن است ولی اگر از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و عدم آگاهی ناشی از تقصیر او نباشد، ضامن نیست".

تبصره ۱ ماده فوق هم عنوان کرده:

"نگهداری حیوانی که شخص توانایی حفظ آن را ندارد، تقصیر محسوب میشود".

حکم قانونی ماده بعدی که درباره سگی که در خانه شخصی مستقر است، مصداق می یابد، چندان به خیابان و حوزه عمومی مربوط نیست، ولی اطلاع از آن برای آگاهی از نظم حقوقی مربوط به همراه داشتن حیوانات، موثر است.

ماده ۵۲۳ می گوید:

"هرگاه شخصی با اذن کسی که حق اذن دارد، وارد منزل یا محلی که در تصرف اوست، گردد و از ناحیه حیوان یا شیئی که در آن مکان است صدمه و خسارت ببیند، اذن دهنده ضامن است، خواه آن شیء یا حیوان قبل از اذن در آن محل بوده یا بعدا در آن قرار گرفته باشد و خواه اذن دهنده نسبت به آسیب رسانی آن علم داشته باشد خواه نداشته باشد".

تبصره این ماده هم گفته است:

"در مواردی که آسیب مستند به مصدوم باشد مانند آنکه واردشونده بداند حیوان مزبور خطرناک است و اذن دهنده از آن آگاه نیست و یا قادر به رفع خطر نمیباشد، ضمان منتفی است".

در بین این همه مواد که حق را به قربانی می داد و از صاحب سگ انتظار جبران خسارت یا قصاص را داشت، یک ماده قرار دارد که می گوید نباید در صورتی که حیوانی در اختیار دیگری است، آن را تحریک کرد و اگر کسی حیوان  دیگری را تحریک کند و آن حیوان به وی آسیب برساند، خودش ضامن است و صاحب حیوان، دارای مسئولیت نیست.

ماده ۵۲۵ حکم کرده است:

"هرگاه شخصی عملی انجام دهد که موجب تحریک یا وحشت حیوان گردد ضامن جنایتهایی است که حیوان در اثر تحریک یا وحشت وارد میکند، مگر آنکه عمل مزبور مصداق دفاع مشروع باشد".

در بیشتر پرونده هایی که کسی از آسیب رسانی یک حیوان مانند سگ شکایت کرده است، دفاع صاحب حیوان مبتنی بر این ماده است و صاحب حیوان عموما استناد می کند: قربانی، خود باعث تحریک سگ و حمله او شد.