خلع ید در معنای لغوی عبارت از خاتمه دادن به سلطه کسی و از دست کسی بیرون آوردن چیزی از طرق قانونی است و در ترمینولوژی حقوق نیز خلع ید اینگونه تعریف شده است «خلع ید، رفع تصرف از متصرف غیرمنقول، به حکم قانون، سند رسمی یا دادگاه است".
در دعوای خلع ید خواهان باید با ادله متناسب، مالکیت خود را نسبت به ملک مورد دعوا که توسط خوانده مورد انکار واقع شده همچنین غاصبانه بودن ید خوانده را اثبات کند که در صورت اثبات، دادگاه حکم خلع ید علیه خوانده صادر میکند. خوانده نیز برای دفاع در دعوای خلع ید باید دلایلی مبنی بر قانونی بودن تصرفش ارایه کند. در غیر این صورت، تصرف وی غاصبانه تلقی خواهد شد. دعوای خلع ید دعوای ذاتاً مالی محسوب میشود و چنانچه مالکیت مورد تنازع نباشد، قانونگذار آن را از جهت هزینه دادرسی، قابلیت تجدیدنظرخواهی و حقالوکاله وکیل، در حکم دعوای غیرمالی دانسته است.
__tel_banner
خلع ید، فرع بر مالکیت است. در واقع برای ارایه دادخواست خلع ید، تقدیم اصل سند مالکیت الزامی است یعنی باید ابتدا خواهان مالکیت خود را اثبات کرده و سپس به تقاضای صدور حکم به محکومیت خوانده برای خلع ید اقدام کند.
حقوقدانان از دعوای خلع ید به دعوای غصب یا مالکیت تعبیر کردهاند زیرا دعوای غصب نیز به صورت معمول زیرمجموعه خلع ید بوده و دعوایی است که از سوی مالک بر متصرف مال اقامه میشود و مالک از دادگاه میخواهد که به تصرف و سلطه نامشروع متصرف به وسیله خلع ید پایان دهد.
موضوع خلع ید در محاکم همچون معنای لغوی آن مورد پذیرش قرار گرفته است و در دعوای خلع ید، مالک مال غیرمنقول به اعتبار مالکیت خود اقدام به طرح دعوا کرده و از طرفی خواهان دعوای خلع ید مدعی است هیچگونه رابطه اعم از حقوقی و قراردادی بین او و متصرف ملک مورد اختلاف وجود ندارد و متصرف با قهر و غلبه و به صورت عدوانی، بر مال غیرمنقول وی مسلط شده است.
__online_banner
دعوای خلع ید زمانی شکل میگیرد که مالک معتقد به تصرف غیرقانونی و به صورت قهر، غلبه و عدوان (یعنی زور و اجبار) است. ابتدا خواهان دعوای خلع ید باید مالکیت خود را بر مال غیرمنقول موضوع دعوا ثابت کند زیرا اگر خواهان برای طرح دعوای خلع ید مالک نباشد، ذینفع محسوب نمیشود و قرار رد دعوای خلع ید صادر خواهد شد.
به طور کلی و در رویه نیز، خلع ید ناظر به دعوایی است که مدعی به استناد مالکیت خود علیه متصرف یا متصرفان مال غیرمنقول اقامه میکند و خوانده یا خواندگان دعوا بر مال وی به نحو عدوان استیلا یافتهاند؛
