وصیت یک واقعه حقوقی است. طبق ماده ۴۶ و ۴۷ قانون ثبت اسناد و املاک، سند باید رسمی باشد تا در محاکم و ادارات دولتی مورد پذیرش واقع گردد.
انواع وصیت نامه
بحث مهم در باب وصیت نامه ای است که به طور غیررسمی تنظیم می گردد. انواع وصیت نامه: ۱- وصیت نامه رسمی- ۲- وصیت نامه خودنوشت- ۳- وصیت نامه سری.
وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی: عبارت است از سندی که در یکی از دفاتر اسناد رسمی که تحت نظارت قوه قضائیه است، تنظیم گردد.
وصیت نامه خود نوشت
وصیت نامه خود نوشت عبارت است از وصیت نامه ای که توسط خود موصی تنظیم می گردد. شرایط اعتبار: ۱- به خط موصی- ۲- تاریخ و امضاء موصی
وصیت نامه سری
وصیت نامه سری ممکن است (ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی) به خط موصی یا خط دیگری باشد؛ ولیکن باید موصی امضاء نماید و در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگر امانت گذارده شود. امور حسبی به مسئله امانت گذاری اسناد پرداخته است. اگر شخصی وصیت نامه سری تنظیم نماید و آن را در مکانی که از طرف قانون تعیین شده به امانت بگذارد، وصیت نامه مزبور معتبر خواهد بود.
شرایط وصیت نامه سری
شرایط وصیت نامه سری عبارت است از:
- کتبی باشد. وصیت نامه باید به خط موصی بوده و وی آن را امضاء نماید. اگر وصیت نامه به خط موصی باشد ولی وی آن را امضاء ننماید، وصیت نامه مزبور سری نیست. در وصیت نامه سری درج تاریخ الزامی نیست.
- وصیت نامه سری باید در اداره ثبت اقامتگاه موصی به امانت سپرده شود. زمانی که وصیت نامه تحویل داده می شود، طبق قانون مسئول دفتر پس از تصدیق تاریخ تسلیم، نمره ترتیبی امانت را تعیین نموده و پاکت و لفافه را به محل اداره ثبت اسناد می رساند و در دفتر مخصوصی نمره ترتیبی را به اسم امانت گذار قید می نماید.
وصیت نامه در مواقع فوق العاده
شرایط غیر عادی که در جامعه به وجود می آید، بسیاری از نظامات در شرایط عادی را بر هم می زند و اجرای برخی از قوانین را متوقف می نماید. در قوانین مربوط به فقه اسلامی شهادت مرد مسلمان در باب وصیت پذیرفته شده است.
ماده ۲۸۳ ق. امور حسبی مقرر می دارد: در موارد فوق العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساریه (معنی: امراضی که شیوع دارد طبق صحبت استاد) و مسافرت در دریا که مراوده نوعا مقطوع است و به این جهت موصی نمی تواند به یکی از طرق مذکور وصیت نماید، ممکن است وصیت به طریقی که در مواد بعد ذکر می شود، واقع شود. ماده ۲۸۴ ق. امور حسبی مقرر می دارد: افراد و افسران نظامی یا کسانی که در ارتش اشتغال به کار دارند، می توانند نزد یک نفر افسر یا هم ردیف او با حضور دو گواه وصیت خود را شفاها اظهار نمایند. ماده ۲۸۶ ق. امور حسبی مقرر می دارد: اشخاص می توانند به ترتیب مذکور در دو ماده قبل وصیت نمایند که در جنگ یا مامور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا محصور باشند که مراوده ای با خارج نباشد.
ماده ۲۸۵ ق. امور حسبی مقرر می دارد: در صورتی که نظامی یا کسی که در ارتش اشتغال به کار دارد، بیمار یا مجروح باشد، ممکن است وصیت خود را در حضور رئیس بهداری ارتش و مدیر بیمارستان که موصی در آن جاست، اظهار نماید.
اعتبار وصیت غیرعادی
ماده ۲۹۰ ق. امور حسبی مقرر می دارد: وصیتی که مطابق مواد قبل ( در موارد غیرعادی) واقع می شود و بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که بتواند به یکی از طرق مذکور در ماده ۲۷۶ وصیت کند یا گذشتن یک ماه از تاریخ باز شدن راه و مرتفع شدن مانعی که به واسطه آن مانع موصی نتوانسته به یکی از طرق مذکور وصیت نماید، بی اعتبار می شود؛ مشروط به این که در مدت نامبرده، موصی متمکن از وصیت باشد. ماده ۲۹۱ ق. امور حسبی مقرر می دارد: هر وصیتی که به ترتیب مذکور در این فصل واقع نشده باشد، در مراجع رسمی پذیرفته نیست؛ مگر این که اشخاص ذی نفع در ترکه به صحت وصیت اقرار نمایند.
طرق اثبات وصیت
اثبات وصیت عهدی یا تملیکی به چند طریق امکان پذیر است:
- وصیت نامه رسمی
- وصیت نامه خود نوشت
- وصیت نامه سری
- وصیت هایی که در شرایط فوق العاده تنظیم می شوند
- وصیت هایی که انجام شده و افراد ذی نفع اقرار به آن نمایند
تکالیف افراد نگهدارنده وصیت نامه
طبق ماده ۲۹۲ ق.م. : هر دادگاه، اداره، بنگاه یا شخصی که وصیت نامه به او سپرده شده و نیز دادگاهی که در موارد فوق العاده وصیت در آنجا اظهار گردیده، مکلف است بعد از اطلاع از فوت موصی، وصیت نامه یا صورت مجلس راجع به وصیت را به دادگاه بخشی که برای رسیدگی به امور راجع به ترکه متوفی صالح است، بفرستند؛ اعم از اینکه وصیت نامه نام برده به حسب قانون قابل ترتیب اثر باشد یا نباشد و هرگاه وصیت نامه متعدد باشد باید تمام آنها فرستاده شود.
