شروع زندگي مشترك مستلزم وجود يك سري امكانات است. يكي از مهم ترين امكانات براي شروع زندگي، وجود منزل يا مسكن مناسب است. بر اساس قانون مدنی، تهيه مسكن مناسب و اثاث منزل بر عهده مرد أست و تا زماني كه چنين امكاناتي را فراهم نكند، زن مي تواند تكاليف خود را در برابر همسرش ايفا نكند.
تهیه مسكن مناسب توسط زوج
بر اساس قانون مدني تهيه مسكن مناسب و اثاث منزل جز نفقه زن است كه بر عهده مرد قرار گرفته است. حال ممكن است سوالي مطرح شود كه آيا مرد هر مسكني را فراهم كند، زن موظف است در آنجا زندگي كند؟ قانون گذار معتقد است كه مسكن و ساير مصاديق نفقه باید متناسب با شان زن باشد.
به عنوان مثال اگر خانمي قبل از ازدواج در منزلی بزرگ واقع در منطقه اي خوش آب و هوا زندگي مي كرد يا اگر خانمي با تحصيلات خيلي بالا و دارا بودن موقعيت اجتماعي به عقد نكاح مردي در آيد. آن مرد موظف أست كه متناسب با شان آن زن منزلي را تهيه کند. در غير اينصورت، زن مي تواند از دادگاه تقاضا كند كه مرد منزلي متناسب با شان او را تهيه نمايد. البته لازم به ذكر است كه تشخيص و تعيين شان زوجه به عهده دادگاه است.
بنابراين همانطور كه بيان شد، تهيه مسكن و انتخاب آن با مرد است. قانون گذار هم در ماده ۱۱۰۷ قانون مدني صراحتا به اين موضوع اشاره مي كند بدین شرح که نفقه عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت زن به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا. البته لازم به ذکر است که طرفين مي توانند شرط كنند كه انتخاب مسكن با زوجه باشد.
آثار حقوقي عدم تهيه مسكن توسط زوج
شايد در نگاه اول موضوع كمي ساده به نظر بيايد و با خود بگوييد كه موضوع مسكن آن قدر هم اهميت ندارد، اما زماني كه اختلاف طرفين در اين مورد به مرحله دعوا و دادگاه برسد، آنجاست كه آثار حقوقي آن مشخص مي شود. در ادامه به آثار حقوقي تهيه مسكن و عدم تهيه مسكن مي پردازيم.
اگر مرد، مطابق با وظيفه قانوني اش، منزل مناسبي كه در شان زن هست را تهيه كند، اما زوجه بدون عذر موجه از زندگي در آن منزل امتناع كند، مرد مي تواند با مراجعه به دادگاه دعواي الزام به تمكين زوجه را مطرح كند، اگر بعد از گرفتن حكم تمكين، زن باز هم از رفتن به منزل خودداري كند. به اصطلاح حقوقي ناشزه معرفي مي شود. ناشزه محسوب شدن زن، آثار حقوقي براي مرد دارد. از جمله آن ها مي توان به عدم لزوم پرداخت نفقه، مجوز ازدواج مجدد اشاره داشت.
حال به آثار حقوقي عدم تهيه منزل از طرف زوج مي پردازيم. همانطور كه بيان شد، تهيه مسكن جز نفقه زن محسوب مي شود و تهيه آن به عهده زوج است. اگر زوج به اين وظيفه خود عمل نكند، آثار حقوقي براي زوجه ايجاد مي شود. در اين مواقع قانون به زوجه اين اجازه را مي دهد كه از زندگي مشترك با مرد خودداري كند، ولي در عين حال نفقه خود را دريافت كند، زيرا عدم تمكين زن با عذرموجه قانوني است. همچنين عدم تهيه مسكن مناسب از طرف زوج از مصاديق عسر و حرج است كه به موجب ماده ١١٢٩ قانون مدني به زوجه اجازه طلاق مي دهد.
دادخواست الزام به تهيه مسكن مستقل
اگر به عنوان زوجه، به دليل عدم تهيه مسكن مناسب از طرف همسرتان قصد طرح دعوا عليه او را داريد، بايد بدانيد كه براي طرح دعوا، ابتدا بايد دادخواست الزام به تهيه مسكن مستقل را از طريق دفاتر خدمات قضايي براي دادگاه خانواده ارسال كنيد.
دادگاه صالح به رسيدگي دعواي الزام به تهيه مسكن
دادگاه صالح براي رسيدگي به دعواي الزام مرد به تهيه مسكن مستقل، دادگاه خانواده اي است كه مرد در محل آن سكونت دارد، البته لازم به ذكر است كه اگر محل سكونت زن و شوهر در دو استان مختلف باشد، زن براي طرح دعوا مي تواند به دادگاه خانواده محل سكونت خود مراجعه نمايد.
دعواي الزام مرد به تهيه مسكن مستقل، دعوای غیر مالی است
شايد تصور كنيد كه چون در دعواي الزام مرد به تهيه مسكن مستقل، خواسته زن از شوهر، تهيه مسكن أست و مسكن يك امر مالي و مادي است، پس ماهيت دعوا هم دعواي مالي أست، اما اين تصور اشتباه است زيرا خواسته اين دعوا، الزام زوج و وادار كردن آن به امري است كه يك دعواي غير مالي است. بنابراين هزينه دادرسي هم بر اساس دعواي غير مالي محاسبه مي شود. ميزان هزينه داردسي در دعاوي غير مالي هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه مشخص و اعلام مي گردد.
مدارك لازم براي دادخواست دعواي الزام مرد به تهيه مسكن
زوجه به منظور اينكه بتواند دادخواست خود را براي دادگاه ارسال نماييد. ابتدا بايد در سامانه ثنا ثبت نام كند و مداركي همچون؛ عقدنامه و مدارك هويتي خود از جمله كارت ملي و شناسنامه را ارائه كند.
اثبات دعوای الزام زوج به تهیه مسكن مستقل
اگر زوجه در دادگاه دعواي الزام زوج به تهیه مسكن مستقل را مطرح كند، دادگاه تشكيل جلسه مي دهد در چنين مواقعي ممكن أست زوج هم دعواي الزام به تمكين مطرح كند، اما دادگاه براي بررسي هر دو دعوا ابتدا از زوج سند مالكيت يا قرارداد اجاره منزلي كه تهيه كرده أست را مطالبه مي كند، اگر زوج اسناد لازم را به دادگاه ارائه كند. دادگاه كارشناسي را براي بررسي منزل همراه او مي فرستند، اگر به تشخيص كارشناس، منزل در شان زوجه بود دادگاه زوجه را الزام به تمكين مي كند، در غير اينصورت، دادگاه زوج را ملزم به تهيه مسكني مستقل مي نمايد.
همانطور كه در مباحث پيشين بيان شد، زوجه بايد در منزلي كه شوهر تهيه كرده أست، سكونت داشته باشد. در برخي موارد قانون گذار به زوجه اين اجازه را داده است كه در منزل جداگانه اي سكونت داشته باشد. در اين بخش به معرفي اين موارد بر اساس قانون خواهيم پرداخت.
به موجب ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی: اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند، مسکن علیحده اختیارکند و درصورت ثبوت مظنه ضررمزبورمحکمه حکم بازگشت به منزل شوهرنخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبورمعذوراست نفقه برعهده شوهرخواهد بود.
به موجب ماده ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی، زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید، مگرآنکه اختیارتعیین منزل به زن داده شده باشد.
سكونت در منزل پدر شوهر مسکن مستقل است یا خیر؟
در گذشته مرسوم بود كه دختر و پسري كه با يكديگر ازدواج مي كردند در منزل پدر زوج سكونت داشتند، امروزه هم در برخي موارد ديده مي شود كه زوجين زندگي مشترك خود را در منزل پدر زوج آغاز مي كنند. سوالي در اينجا مطرح مي شود كه آيا سكونت در منزل پدر زوج به منزله تهيه مسكن براي زوجه است و او بايد در آن جا سكونت داشته باشد؟
در اين خصوص بايد قائل به تفكيك شويم؛ به اين صورت كه اگر منزل پدر زوج كه زوجين در آن سكونت دارند از منزل شخصي پدر زوج كه خود او در آنجا سكونت دارد جدا و مستقل باشد، مسكن مستقل محسوب مي شود و زن بايد در آنجا سكونت داشته باشد. حالت دوم جايي است كه زوجه و پدر زوج در يك منزل يا آپارتمان سكونت دارند، در اين حالت ان الزامي به سكونت در آن منزل ندارد و مي تواند اين مورد را به عنوان عسر و حرج مطرح كند و مرد را ملزم به تهيه مسكن مستقل نمايد. اگر مرد از تهيه منزل سرباز زند، زوجه مي تواند طلاق بگيرد
زندگي در خانه سازماني
گاهي ممكن أست به واسطه شغل زوج، وزارتخانه يا سازماني كه در آنجا مشغول به كار أست، منزلي كه مالكيتش براي سازمان أست را براي شروع زندگي مشترك در اختيار زوج بگذارد تا به مدت معيني در آنجا زندگي كند. حال سوالي مع در اين رابطه مطرح مي شود اين أست كه آيا منزل سازماني، منزل مستقل محسوب مي شود و زن ملزم به سكونت در آنجا است؟ در پاسخ مي توان گفت منزل سازماني منزل مستقل و مشترك محسوب نميشود. رو مي تواند در اين مواقع دادخواست الزام زوج به تهيه مسكن مستقل را مطرح كند.
اگر زوجه ابتداي عقد نكاح بپذيرد در منزلي كه مناسب با شان او نيست زندگي كند، به طور ضمني پذيرفته است كه مرد مسكن مستقلي را تهيه كرده است. در اين صورت به نظر مي رسد اگر در دادگاه دعواي الزام زوج به تهيه مسكن مناسب را مطرح كند، دعوا رد شود.
آیا زن در همه موارد الزام به سکونت در منزل شوهر دارد؟
خیر در صورت وجود خوف بدنی، مالی، جانی و شرافتی در منزل شوهر و همچنین در مواردی که تعیین مسکن مستقل به اختیار زوجه واگذار شده باشد، می تواند در منزل شوهر سکونت نداشته باشد.
و ضمنا دادگاه صالح براي رسيدگي به دعواي الزام مرد به تهيه مسكن مستقل، دادگاه خانواده اي أست كه مرد در محل آن سكونت دارد.
