به موجب قانون اساسی، شکل و محتوا و ساعات کار باید چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و اجتماعی را داشته باشد؛ به همین دلیل، در قوانین ناظر بر اشتغال اعم از قانون کار و یا قانون مدیریت خدمات کشوری، مرخصی هایی مورد پیش بینی قرار گرفته است تا با استفاده از آنها، نیروی کار بتواند آرامش و آسایش را تجربه نموده و به دغدغه های فردی خود پاسخ دهد.
یکی از انواع این مرخصی ها، مرخصی استحقاقی است که در قانون کار مورد پیش بینی قرار گرفته است و همه مشمولان این قانون اعم از کارگران و کارمندان بخش خصوصی از آن برخوردار خواهند بود و از آن جهت که مدت زمان استفاده از این مرخصی برای هر سال مشخص شده است، به آن مرخصی سالانه نیز گفته می شود.
به همین مناسبت، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی مدت زمان مرخصی استحقاقی یا سالانه کارگران در قانون کار پرداخته و جزییات آن اعم از ذخیره مرخصی استحقاقی و مرخصی استحقاقی کارگران فصلی را مورد توجه قرار دهیم.
مرخصی استحقاقی قانون کار
قانون کار ایران در ضمن مواد ۶۴ الی ۷۴ به تدوین موادی در خصوص انواع مرخصی پرداخته است که یکی از انواع این مرخصی ها، مرخصی استحقاقی است که در کنار مرخصی استعلاجی، مرسوم ترین انواع این مرخصی ها به شمار می روند.
مرخصی استحقاقی که در بسیاری از موارد تحت عنوان مرخصی سالیانه نیز شناخته می شود، به نوعی از مرخصی گفته می شود که کارگران و یا کارمندان در طول سال، می توانند اوقاتی را به عنوان مرخصی استفاده کرده و در عین حال، حقوق نیز دریافت دارند.
به موجب ماده ۶۴ این قانون در خصوص اینکه مدت زمان مرخصی استحقاقی مشمولان قانون کار چقدر است، چنین مقرر شده است:
"مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است.
سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یک سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود".
بنابراین، می توان گفت مدت زمان مرخصی استحقاقی یا سالانه مشمولان قانون کار، به ازای هر سال کار ، یک ماه خواهد بود.
ذکر این نکته ضروری است که روزهای تعطیل سال، به هیچ وجه جزء مرخصی های استحقاقی کارمندان یا کارگران مشمول قانون کار منظور نخواهند شد و حکم مرخصی سالانه را نخواهند داشت.
همچنین، ماده ۷۰ قانون کار اضافه کرده است: "مرخصی کمتر از یک روز، جزء مرخصی استحقاقی منظور می شود".
ذخیره مرخصی استحقاقی کارگران
همانگونه که در قسمت قبل توضیح داده شد، مدت زمان مرخصی استحقاقی ، جمعا به مدت یک ماه می باشد که نحوه استفاده از مرخصی، با توافق کارگر یا کارمند با کارفرما مشخص خواهد شد.
با این حال، گاهی کارگر فرصت نمی کند و یا نمی خواهد که از همه مدت مرخصی استحقاقی خود استفاده کند و قصد دارد تا مدتی از آن را ذخیره کرده تا در سال بعد از آن استفاده کند و یا وجوه مربوط به مرخصی ذخیره شده را دریافت نماید.
در این رابطه می توان این سوال را مطرح کرد که چه مدت از مرخصی استحقاقی قابلیت ذخیره شدن را دارد؟
پاسخ به سوال مذکور، ضمن ماده ۶۶ قانون کار مورد اشاره قرار گرفته است که با تاکید بر حفظ سلامتی نیروی کار از طریق برخورداری از مرخصی چنین مقرر داشته است: "کارگر نمی تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند".
بنابراین، حتی اگر کارگر یا کارمند اصلا از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، بیشتر از نه روز آن ذخیره نخواهد شد.
مرخصی استحقاقی کارگران فصلی
آنچه در قسمت های قبل در رابطه با مدت مرخصی استحقاقی اشاره شد، مربوط به کارگرانی بود که به صورت مداوم (در طی یک سال و به صورت سالانه) به کار اشتغال داشته اند.
با این حال در مورد سایر کارگران همچون کارگران فصلی و یا کارگرانی که کمتر از یک سال به کار اشتغال داشته اند نیز در قانون کار احکامی مقرر شده است که به شرح زیر است:
اولا ماده ۶۸ قانون کار در خصوص مرخصی استحقاقی کارگران فصلی، چنین مقرر نموده است: "میزان مرخصی استحقاقی فصلی بر حسب ماه های کارکرد تعیین می شود".
ثانیا به موجب قسمت انتهایی ماده ۶۴ قانون کار، "برای کار کمتر از یک سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود".
