قوانین، با هدف ایجاد امنیت و جلوگیری از بر هم خوردن نظم عمومی جامعه، وضع شده‌اند. یکی از مهم‌ترین اهداف قوانین مختلف، حفظ حقوق شهروندان است. اما با این وجود، متاسفانه برخی اوقات، عده‌ای سودجو از موقعیت و مقام خود، سوءاستفاده کرده و موجبات تضییع حق افراد جامعه را فراهم می‌آورند.
گروهی از اشخاص که می‌توانند با سوءاستفاده از موقعیت و مقام خود، سبب بر هم خوردن نظم عمومی و تضییع حقوق افراد عادی جامعه گردند، مستخدمین و مامورین قضایی و غیرقضایی دولت هستند.
بر همین اساس و در راستای جلوگیری از سوءاستفاده مستخدمین قضایی و غیرقضایی، از مقام و موقعیت خود، قانونگذار برخی جرایم نظیر ارتشا یا اختلاس را در خصوص آن‌ها پیش‌بینی کرده و برای آن، مجازات سنگینی در نظر گرفته است.
از این رو، در این مقاله می‌خواهیم در مورد جرم رشوه صحبت کنیم و تمام مسائل مربوط به این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.
ماهیت جرم رشوه
رشوه یا پول رشوه، به معنای ارائه یا دریافت وجه یا هدیه به منظور تاثیرگذاری بر تصمیمات یا رفتار فردی یا سازمانی است. این عمل به صورت غیرقانونی و در بسیاری از موارد با هدف کسب منافع شخصی یا غیرقانونی انجام می‌شود.
جرم رشوه یا فساد رشوه، به وضعیتی اشاره دارد که در آن یک فرد یا شخصیت حقوقی به‌منظور دستیابی به مزایای غیرقانونی یا تسهیلاتی غیر مجاز، به شخص دیگری وام یا هدیه می‌دهد یا به او پیشنهاد می‌کند. این عمل به عنوان یک جرم در بسیاری از سیستم‌های حقوقی شناخته شده است.
رشوه عموما برای دستیابی به خدمات یا مزایایی که در شرایط عادی به دست نمی‌آیند، استفاده می‌شود. مثلا رشوه ممکن است به منظور تسهیل دریافت یک مجوز، تصمیمات قضایی متمایل به سمتی خاص، کسب قراردادهای عمومی یا حتی تثیرگذاری بر رای یک نماینده در یک انتخابات صورت گیرد.
قوانین و تعریف‌های مربوط به جرم رشوه ممکن است در هر کشور و سیستم حقوقی متفاوت باشند. در برخی سیستم‌های حقوقی، هرگونه رشوه به عنوان یک جرم شناخته شده و مجازاتی برای آن تعیین شده است.
در دیگر سیستم‌ها، رشوه ممکن است به عنوان یک تخلف مدنی مورد بررسی قرار گیرد و تحت تعقیب قرار گیرد.
راشی کیست؟
اصطلاح راشی که در برخی مناطق به کار می‌رود، به فردی اشاره دارد که رشوه می‌دهد یا دریافت کننده رشوه است. راشی به طور عمومی به شخصی گفته می‌شود که از رشوه بهره‌برداری می‌کند و از آن برای تسهیل یا تاثیرگذاری بر تصمیمات یا فعالیت‌هایی که در شرایط عادی به دست نمی‌آیند، استفاده می‌کند.نوع و میزان رشوه داده شده یا دریافت شده می‌تواند متفاوت باشد و به طور کلی، راشی می‌تواند شامل افرادی باشد که در سطوح مختلفی از جامعه فعالیت می‌کنند، از جمله مقامات دولتی، کارکنان عمومی، کارآفرینان، منتفعان از قراردادهای عمومی، قضات و مقامات قضایی، نمایندگان سیاسی و غیره.
ارکان جرم رشوه
ارکان جرم رشوه به عنوان یک جرم وابسته به قوانین هر کشور ممکن است متفاوت باشد. اما در کل، برای ثابت کردن جرم رشوه باید عناصر زیر معمولا در دسترس باشند:
عرضه یا قول عرضه رشوه
شخص متهم باید به شخص دیگری وام یا هدیه مالی یا غیرمالی (مانند خدمات، هدایا گران قیمت، سفرها و غیره) را ارائه کند یا به او قول بدهد تا به منفعت غیرقانونی خاصی دست پیدا کند.
قصد یا عمل از سوی دریافت‌کننده
دریافت‌کننده رشوه باید قصد داشته باشد یا به عمل بیاورد که به ازای رشوه مزایای غیرقانونی را به شخص متهم ارائه دهد.
ارتباط میان رشوه دهنده و دریافت‌کننده
باید ارتباط مستقیم یا غیرمستقیمی بین شخص متهم به رشوه دادن و شخص دریافت‌کننده رشوه وجود داشته باشد.
عنصر ناقض
مزایایی که به ازای رشوه ارائه می‌شود، باید با قوانین و مقررات مربوطه در تضاد باشد. به عبارت دیگر، مزایایی که بدون رشوه در دسترس نبوده و توسط قانون ممنوع یا محدود شده باشند.
مصادیق جرم رشوه
مصادیق رشوه می‌توانند در انواع مختلفی از زندگی رخ دهند. در زیر، برخی از مصادیق رایج رشوه را ذکر می‌کنم:
رشوه در حوزه‌های دولتی
مثلا دریافت رشوه توسط مقامات دولتی مانند افراد مشغول به خدمت در دستگاه‌های اجرایی، قضایی یا قوه مقننه. این شامل دریافت رشوه برای تسهیل در اخذ مجوزها، تصمیم‌گیری‌های قضایی تحت تاثیر رشوه، تاخیر در رسیدگی به پرونده‌ها و غیره می‌شود.
رشوه در حوزه تجارت و تجارت بین‌المللی
مانند دریافت رشوه توسط کارمندان دولتی یا حکومتی در کشورهای مختلف برای اخذ قراردادها، تسهیل تراکنش‌های تجاری، اخذ مجوزها یا تسهیل در عبور از مرزها.
رشوه در حوزه ساخت و ساز
مثلا دریافت رشوه توسط مقامات سازمان نظارت بر ساخت و ساز یا کارمندان دولتی در راستای اخذ مجوزها، تسهیل در تخلفات ساخت و ساز، تاخیر در بررسی و اعطای مجوزهای ساخت و ساز و غیره.
رشوه در حوزه آموزش و پژوهش
مثلا دریافت رشوه توسط اعضای هیئت علمی، مدیران دانشگاه و سایر کارمندان دولتی در راستای اخذ مدارک تحصیلی، تسهیل در امور اداری و غیره.
رشوه در حوزه پلیس و امنیت
مانند دریافت رشوه توسط پلیس برای نادیده گرفتن تخلفات، تسهیل در عبور از حواشی قانونی، تاخیر در پیگیری پرونده‌های جنایی و غیره.
رشوه در حوزه ورزش
مثلا دریافت رشوه توسط مقامات ورزشی برای تامین افتخارات و موقعیت‌های ورزشی، تسهیل در انتخاب بازیکنان برای تیم‌ها، آرایش نتایج مسابقات و غیره.
این فقط چند نمونه از مصادیق رشوه هستند و در واقعه‌ای دیگری نیز ممکن است رشوه دخالت داشته باشد. برای اطلاعات دقیق‌تر و درک بیشتر از مصادیق رشوه، به قوانین و مقررات مربوطه در کشور خود مراجعه نمایید.
منتهی به آن که رشوه یک فعل غیرقانونی است و هرگونه مشارکت در آن می‌تواند منجر به پیگرد قانونی شود.
شرایط تحقق جرم رشوه
به طور کلی، برای ثابت‌کردن جرم رشوه، نیاز به داشتن شواهد و مدارک قطعی و منطقی است که ارتکاب این ارکان را نشان دهد. میزان سختی و مدت زمان مجازات برای جرم رشوه نیز بسته به قوانین هر کشور و سیستم حقوقی متفاوت است.
برای تحقق جرم رشوه، باید شرایط زیر فراهم باشد. این شرایط بسته به سیستم حقوقی مختلف و قوانین هر کشور ممکن است متفاوت باشند، اما در کل عناصر زیر معمولا در نظر گرفته می‌شوند:
عرضه یا قول عرضه رشوه
شخص متهم باید به شخص دیگری وام یا هدیه مالی یا غیرمالی (مانند خدمات، هدایا گران قیمت، سفرها و غیره) را ارائه کند یا به او قول بدهد تا به منفعت غیرقانونی خاصی دست پیدا کند.
دریافت رشوه
شخص دیگر (دریافت‌کننده) باید رشوه را دریافت کند یا قصد داشته باشد آن را دریافت کند. دریافت می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق واسطه‌ها) صورت گیرد.
قصد ارتکاب فعل غیرقانونی
شخص متهم (رشوه دهنده یا دریافت‌کننده) باید قصد داشته باشد که با دریافت یا ارائه رشوه، فعلی غیرقانونی را انجام دهد یا به عمل بیاورد. بدون قصد ارتکاب فعل غیرقانونی، تحقق جرم رشوه غیرممکن است.
ارتباط میان رشوه دهنده و دریافت‌کننده
باید ارتباط مستقیم یا غیرمستقیمی بین شخص متهم به رشوه دادن و شخص دریافت‌کننده رشوه وجود داشته باشد. این ارتباط می‌تواند از طریق ملاقات‌های شخصی، تماس تلفنی، ارتباطات الکترونیکی و غیره برقرار شود.
عنصر ناقض
مزایایی که به ازای رشوه ارائه می‌شود، باید با قوانین و مقررات مربوطه در تضاد باشد. به عبارت دیگر، مزایایی که بدون رشوه در دسترس نبوده و توسط قانون ممنوع یا محدود شده باشند.
برای ثابت کردن جرم رشوه، معمولا نیاز به داشتن شواهد قطعی و مدارک مناسب است که ارتکاب این شرایط را نشان دهند. همچنین، تحقیقات کامل و مستقل توسط مقامات قضایی و استناد به قوانین و مقررات مربوطه نیز اساس محکمی برای تشخیص تحقق جرم رشوه است.
رشوه در قوانین رسیدگی به تخلفات اداری
رشوه در قوانین رسیدگی به تخلفات اداری معمولا به عنوان یکی از تخلفات جدی مورد نظر قرار می‌گیرد. هر کشور قوانین و مقررات خاص خود را در این زمینه دارد، اما در کل، رشوه در تخلفات اداری به عنوان فعلی محسوب می‌شود که باهدف تسهیل یا تغییر در تصمیمات و فعالیت‌های اداری انجام می‌شود.
در ادامه، برخی از مصادیق رشوه در قانون رسیدگی به تخلفات اداری را ذکر می‌کنم:
دریافت رشوه توسط کارمندان دولتی
مثلا دریافت وام‌ها یا هدایا مالی از افراد یا شرکت‌ها به منظور تغییر تصمیمات یا اخذ امتیازات غیرقانونی در فرآیندهای اداری.
رشوه در مراحل استخدام
مثلا دریافت رشوه توسط کارمندان منتخب یا کارمندان منابع انسانی به منظور قبولی یا تسهیل در فرآیند استخدام و پیمانکاری.
رشوه در اخذ مجوزها و مجوزهای تجاری
مثلا دریافت رشوه توسط کارمندان مربوطه برای تسهیل در اخذ مجوزهای تجاری یا تغییر نتیجه ارزیابی واجدین شرایط.
رشوه در مراحل مزایده و مناقصه
مثلا دریافت رشوه توسط کارمندان مسئول برای تامین پیروزی در مزایده یا تغییر نتیجه مناقصه به سود طرف مشروع.
رشوه در پرونده‌های قضایی
مثلا دریافت رشوه توسط قضات، وکلای دادگستری یا کارمندان دادسرا به منظور تغییر نتیجه پرونده‌های قضایی یا تسهیل در روند قضایی.
رشوه در تعاملات با شرکت‌های خارجی
مثلا دریافت رشوه توسط کارمندان مربوطه برای تسهیل در عقد قراردادها، توسعه تجارت خارجی و اخذ مزایای نامشروع.
این فقط چند نمونه از مصادیق رشوه در قانون رسیدگی به تخلفات اداری هستند. برای اطلاعات دقیق‌تر و درک بیشتر، به قوانین مربوطه و نظام‌های رسیدگی به تخلفات اداری در کشور خود مراجعه نمایید.
مجازات جرم رشوه
مجازات رشوه بستگی به قوانین و مقررات هر کشور و نظام حقوقی آن دارد. در بسیاری از کشورها، رشوه به عنوان یک جرم شناخته شده و با مجازات‌های سنگین همراه است.
در زیر، برخی از مجازات‌های معمول برای رشوه در کشورها را ذکر می‌کنم:
حبس
مجازات حبس به عنوان محکومیت فرد متهم به رشوه در بسیاری از کشورها اعمال می‌شود. مدت زمان حبس ممکن است بسته به شدت جرم و قوانین هر کشور متفاوت باشد.
جریمه مالی
علاوه بر حبس، ممکن است برای رشوه جریمه مالی نیز تعیین شود. مبلغ جریمه بسته به قوانین و مقررات هر کشور متفاوت است و معمولا بر اساس مقدار رشوه در نظر گرفته می‌شود.
مجازات عمومی
در برخی موارد، مجازات عمومی نیز برای رشوه تعیین می‌شود. این شامل انتشار نام و عکس فرد متهم در رسانه‌ها، منع فرد از شغل و فعالیت‌های آینده و حذف حقوق و مزایای اداری می‌شود.
تمکین
در برخی قوانین، ممکن است برای رشوه تمکین اعمال شود، به این معنی که دارایی‌های به دست آمده به‌عنوان نتیجه رشوه مصادره و به دولت بازگردانده شوند.
انفصال از خدمت
در صورت عضویت در سازمان‌ها و نهادهای دولتی، مجازات انفصال از خدمت نیز ممکن است در نظر گرفته شود و فرد متهم از شغل خود معاف و اخراج شود.
مجازات رشوه بستگی به قوانین هر کشور و شرایط خاص ممکن است متفاوت باشد. برای اطلاعات دقیق‌تر درباره مجازات رشوه در کشور خاص، به قوانین و مقررات مربوطه و مشاوره حقوقی اختصاصی در زمینه قوانین جزایی مراجعه نمایید.
مجازات رشوه‌گیر
مجازات دریافت کننده رشوه به عنوان یک فرد متخلف که از شرایط و وضعیت شغلی خود بهره‌برداری مالی می‌کند، در قانون به طور صریح تاکید شده و رویه و میزان آن مشخص شده است.
در ماده ۳ قانون تشدید مجازات اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری، شرایط و وضعیت مجازات دریافت کننده رشوه مشخص شده است. قانونگذار در این ماده قانونی مقرر کرده است که
- اگر قیمت مال یا وجهی که به عنوان رشوه دریافت می‌شود، کمتر از ۲۰ هزار ریال باشد، مجازات برای کارمندان عادی متخلف در نظر گرفته شده، شامل انفصال موقت از خدمت به مدت ۶ ماه تا ۳ سال است، اما مجازات برای مدیران کل و بالاتر انفصال دائم از مشاغل دولتی می‌باشد.
- علاوه بر این، اگر مقدار رشوه دریافتی بیش از ۲۰ هزار ریال و کمتر از ۲۰۰ هزار ریال باشد، مجازات برای کارمندان عادی شامل حبس از ۱ تا ۳ سال، پرداخت جزای نقدی معادل مقدار رشوه دریافتی، و انفصال موقت از مشاغل دولتی به مدت ۶ ماه تا ۳ سال است. همچنین برای کارمندان در رده‌ها و مدیران کل، مجازات شامل انفصال دائم از مشاغل دولتی است.
- اگر ارزش مال یا رشوه دریافتی بیشتر از ۲۰۰ هزار ریال و کمتر از یک میلیون ریال باشد، برای کارمندان عادی مجازات شامل حبس از ۲ تا ۵ سال، پرداخت جزای نقدی معادل مقدار رشوه دریافتی، انفصال موقت از مشاغل به مدت ۶ ماه تا ۳ سال، و ۷۴ ضربه شلاق است.
- در مورد مدیران کل و بالاتر نیز، روال به این صورت است که مجازات شامل حبس از ۲ تا ۵ سال، پرداخت جزای نقدی معادل مقدار رشوه دریافتی، و ۷۴ ضربه شلاق می‌باشد.
- در صورتی که ارزش مال یا رشوه دریافتی بیشتر از یک میلیون ریال باشد، مجازات برای کارمندان عادی شامل حبس از ۵ تا ۱۰ سال، پرداخت جزای نقدی معادل مقدار رشوه دریافتی، انفصال دائم از مشاغل و تا ۷۴ ضربه شلاق است.
مجازات رشوه دهنده
ماده‌ای در قانون به طور صریح مجازات رشوه دهنده را مشخص می‌کند. حضور رشوه دهنده باعث تحریک دیگران برای دریافت رشوه می‌شود، بنابراین جرم رشوه دهنده کمتر از جرم رشوه گیرنده نیست تا عدالت را حفظ کند.
قانونگذار درباره رشوه دهنده تأکید می‌کند که اگر ثابت شود به منظور حفظ حقوق خود مجبور به پرداخت رشوه شده است، معامله کیفری نمی‌شود و مبلغ پرداختی به او بازگردانده می‌شود.
علاوه بر این، اگر رشوه دهنده دچار اضطراب و ترس شده و پرداخت رشوه را به مقامات مسئول گزارش کند یا شکایت کند، از مجازات حبس معاف می‌شود و مبلغ پرداختی به او بازپرداخت می‌شود.
ماده ۵۹۲ قانون مجازات اسلامی تعیین می‌کند که اگر شخصی به طور داوطلبانه به پرداخت رشوه بپردازد، علاوه بر مصادره مالی که ناشی از رشوه است، به حبس از ۶ ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق وابسته به شدت جرم محکوم می‌شود.
نحوه شکایت از جرم رشوه‌خواری
نحوه شکایت از جرم رشوه‌خواری به طور کلی بستگی به قوانین و سیستم حقوقی کشوری دارد که در آن قرار دارید. اما در اکثر کشورها، مراحل عمومی شکایت از جرم رشوه‌خواری عبارت‌اند از:
جمع‌آوری مدارک
در صورت شواهد یا شکایتی در مورد رشوه‌خواری، اولین قدم باید جمع‌آوری مدارک و شواهد مربوط به این جرم باشد. این ممکن است شامل اسناد، اطلاعات، شهادت‌ها، ایمیل‌ها، مکالمات تلفنی و سایر مدارک مرتبط با جرم رشوه‌خواری باشد.
در این مرحله، حفظ حریم خصوصی و ارائه مدارک معتبر و قابل اثبات بسیار مهم است.
مراجعه به مرجع قضایی
بعد از جمع‌آوری مدارک، باید به مرجع قضایی یا نهاد مربوطه مراجعه کنید. این مرجع ممکن است یک دادگاه، اداره قضایی، یا سازمان مبارزه با فساد و دیگر نهادهای مشابه باشد. درخواست خود را به صورت کتبی توضیح داده و مدارک مربوطه را به همراه شکایت ارائه کنید.
همچنین، اگر در کشور شما یک سازمان مستقل برای گزارش فساد وجود دارد، می‌توانید مستقیما به این سازمان شکایت کنید.
پیگیری و تحقیق
پس از ارائه شکایت، مرجع قضایی یا نهاد مربوطه معمولا پیگیری و تحقیقات لازم را انجام می‌دهد. این شامل مصاحبه با شاهدان، بررسی مدارک ارائه شده، تحلیل اطلاعات و اقدامات لازم برای جمع‌آوری شواهد بیشتر است.
دادگاه و رسیدگی
در صورت تایید وجود جرم رشوه‌خواری، پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود. در این مرحله، دادگاه به صورت عادلانه و بر اساس قوانین مربوطه، مدارک و شواهد را بررسی کرده و به تصمیم نهایی می‌رسد. مجازات‌های ممکن شامل تحمل جریمه، حبس و سایر تحقیرات قانونی است.
مشاوره حقوقی جرم رشوه
استفاده از رشوه به طور گسترده در جوامع مختلف رخ می‌دهد و عواقب جدی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را به همراه دارد. بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، قوانین و مقرراتی را برای مبارزه با رشوه و تقویت شفافیت و شفافیت در عملکرد دولت و سازمان‌ها تدوین کرده‌اند.
مهم‌ترین دلیل شناخته‌شدن جرم رشوه این است که تأثیرات منفی آن بر جامعه و نظام قانونی بسیار گسترده است.
رشوه می‌تواند منجر به نابسامانی در فرایندهای قانونی، تخریب اعتماد عمومی، تضعیف عدالت و تحکیم فساد در سازمان‌ها و نهادهای دولتی شود؛ بنابراین، جرم رشوه در بسیاری از سیستم‌های حقوقی جدی گرفته می‌شود و تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.
مهم است که در صورت شکایت از جرم رشوه‌خواری، با وکیل یا مشاور حقوقی بنیاد وکلا مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند شما را در مورد روند دقیق راهنمایی کنند.
