احکام مربوط به دوران نامزدی و آثار آن در قانون مدنی

قواعد مربوط به دوران نامزدی در حقوق ایران ، ضمن مواد ۱۰۳۵ الی ۱۰۴۰ قانون مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است که این مواد در واقع با الهام از قانون مدنی سوییس وضع شده اند.

البته قانونگذار دو ماده از مواد مذکور را به علت آنکه با فقه اسلامی هماهنگی و سازگاری ندارد را حذف نموده است که این دو، ماده ۱۰۳۶ و ۱۰۳۹ قانون مدنی هستند.

با این حال، دوران نامزدی در قانون مدنی و احکام مربوط به آن تا حد اندکی مورد اشاره قرار گرفته است و این به دلیل آن است که نامزدی در قانون مدنی به نوعی قرارداد و یا تعهد دانسته شده است.

البته تعهد یا قراداد مذکور در دوران نامزدی، نوعی عقد جایز می باشد که هر یک از طرفین می تواند آن را فسخ کند.

کسب اطلاعات و شناخت بیشتر از احکام مربوط به دوران نامزدی در قانون مدنی، منوط به تعریف نامزدی در قانون مدنی و بررسی آثار دوران نامزدی بر اساس قانون است که در ادامه این مقاله مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

تعریف دوران نامزدی در قانون مدنی

به طور کلی، با توجه به قانون و همچنین عرف اجتماعی، نامزدی را می توان مرحله ای دانست که پیش از ازدواج و به منظور آشنایی طرفین برای ادامه زندگی و تشکیل خانواده انجام می شود؛ لذا در تعریف نامزدی بر اساس قانون مدنی می توان گفت: "نامزدی یا وعده ازدواج قراردادی است که بین دو نفر به منظور ازدواج در آینده بسته می شود".

بنابراین، نامزدی همان وعده ازدواج است و خود ازدواج نیست ؛ چرا که بر اساس قانون مدنی، ازدواج میان دو نفر با انجام تشریفات مربوط به عقد نکاح انجام می گیرد و صرفا پس از انجام عقد نکاح است که زن و مرد به هم محرم می شوند و رابطه ای حقوقی یعنی رابطه زوجیت میان آنها برقرار می گردد؛ لذا تا پیش از عقد نکاح، نمی توان طرفین را زوج دانست و احکام مربوط به رابطه زوجیت را میان آن دو برقرار دانست.

به همین دلیل است که ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی ضمن تعریف دوران نامزدی ، چنین مقرر نموده است: "وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی کند".

بر این اساس، لفظ نامزد و نامزدی صرفا شامل اشخاصی می شود که در مرحله قبل از عقد نکاح هستند و پس از عقد نکاح، دیگر به لحاظ قانونی نمی توان از نامزدی صحبت کرد، بلکه در این صورت، زن و مرد به هم محرم شده و به آنها زوج گفته می شود؛ نه نامزد.

البته گفتنی است که علاوه بر پیش بینی دوران نامزدی در قانون مدنی، احکام و آثار خواستگاری نیز ضمن برخی از مواد قانون مدنی مشخص شده است که در مقاله ای جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.

آثار دوران نامزدی در قانون مدنی

یکی از مهم ترین آثار دوران نامزدی بر اساس قانون مدنی قابلیت رجوع از نامزدی و بر هم زدن نامزدی است که این مفهوم در ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی اشاره گردیده است که به موجب این ماده:

"وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌‌کند؛ اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده ‌باشد.

بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده، می‌‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی ‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده یا از جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی نماید".

بر این اساس می توان گفت تعلق مهریه در دوران نامزدی به زن منتفی خواهد بود.

لذا چون عقد نکاح قرارداد مهمی است و آثار مهمی نیز به بار می آورد، قانونگذار نیز به زن و مرد اجازه داده است که تا آخرین لحظه قبل از وقوع عقد، از تصمیم خود بازگردند و وعده ازدواج یا نامزدی را بر هم بزنند و طرف مقابل، نمی تواند از این بابت خساراتی مطالبه کند.

با این حال، در صورتی که یکی از نامزدها در به هم زدن نامزدی مقصر باشد، طرف مقابل می تواند مطالبه خسارت کند.

مطالبه خسارت ناشی از بر هم خوردن نامزدی به عنوان یکی دیگر از آثار نامزدی در ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی سابق مورد اشاره قرار گرفته بود که بر اساس آن، "اگر یکی از نامزدها وصلت منظور را بدون علت موجهی به هم بزند، در حالی که طرف مقابل یا ابوین او یا اشخاص دیگر به اعتماد وقع ازدواج مغرور شده (دچار خسارت شده ) و مخارجی کرده باشند، طرفی که وصلت را به هم زده است باید از عهده خسارات وارده برآید؛ ولی خسارات مزبور فقط مربوط به مخارج متعارفه خواهد بود".

البته این ماده در نهایت حذف شده و امکان مطالبه خسارات نامزدی در آن مورد پیش بینی قرار نگرفته است.

علاوه بر این، ممکن است هر یک از نامزدها به دیگری هدایایی داده باشد که در این شرایط، مسئله استرداد هدایای نامزدی به عنوان یکی از آثار و احکام دوران نامزدی در قانون مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته است.

به موجب ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی "هر یک از نامزدها می ‌تواند در صورت بهم خوردن وصلت منظور، هدایائی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده ‌است، مطالبه کند.

اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایائی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می‌شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده‌ باشد" که این موضوع به تفصیل در مقاله استرداد هدایای دوران نامزدی مورد بررسی قرار گرفته است.