مشخصات اسناد تجاری

در دسته بندی اسناد گفتیم که سند به دو دسته اسناد عادی و اسناد رسمی تقسیم می شوند.

اسناد تجاری که محدود به چک ، سفته و برات هستند دسته دیگری از اسناد هستند که اگرچه از امتیازات سند رسمی برخوردارند اما سند رسمی محسوب نمی شوند و مانند اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی تنظیم نمی شوند بلکه توسط افراد عادی تنظیم و صادر می شوند.

برخلاف سند عادی که از نظر ظاهری شکل خاصی در قانون برای آنها در نظر گرفته نشده است، در اسناد تجاری شکل سند باید به همان ترتیبی باشد که در قانون ذکر شده است، باشد و اگر این شرایط رعایت نشود سند از شکل تجاری خارج و تبدیل به یک  سند عادی می شود و دیگر نمی تواند از مزایای یک سند تجاری بودن استفاده کند.

در واقع علت اینکه اسناد تجاری در قانون به طور مفصل بررسی شده اند مشخصات خاص این اسناد است.

از این رو در این مقاله به بررسی مشخصات اسناد تجاری از جمله درج طلب در سند، وصف تجریدی، قابلیت نقل و انتقال، مسئولیت تضامنی، انتخاب دادگاه، درخواست قرار تامین خواسته خواهیم پرداخت.

درج طلب در سند تجاری

اسناد تجاری در واقع بیان کننده طلبی هستند که در آنها درج شده است و دارنده سند برای اثبات طلب خود به آن استناد می کند.

برای مثال وقتی الف چکی با مبلغ صد هزار تومان در وجه به صادر می کند، ب به عنوان دارنده چک در تاریخ سررسید چک می تواند به استناد چک طلب خود را دریافت کند.

در واقع یکی از ویژگی های اسناد تجاری این است که در آنها مبلغی به عنوان طلب درج شود، که در اسناد عادی لزومی برای آن وجود ندارد. 

البته گاهی دیده می شود که سند برای امانت یا برای تضمین صادر می شود مثلا چک تضمینی  یا سفته بابت تضمین حسن انجام کار.

در این موارد باید ضمانت در متن سند قید شود و اگر نشد باید ثابت شود؛ زیرا در واقع اسناد تجاری دلیل اصلی طلبکار بودن دارنده آن هستند مگر اینکه ثابت شود چک برای تضمین صادر شده است.

اسناد تجاری دارای وصف تجریدی هستند

یکی دیگر از اوصاف اسناد تجاری داشتن وصف تجریدی است.

وصف تجریدی در اسناد تجاری یعنی اینکه به محض اینکه سند صادر شد و در اختیار طرف مقابل قرار گرفت فرض بر این است که صادر کننده سند تجاری با علم و آگاهی و اختیار خودش اقدام به امضا سند کرده و خود را متعهد به پرداخت وجه آن نموده است.

بنابراین بعد از صدور سند تجاری مثلا چک، صادر کننده نمی تواند با استناد به مواردی مثل عدم آگاهی از اینکه چرا چک را صادر کرده است از پرداخت وجه چک امتناع کند.

اسناد تجاری قابل نقل و انتقال هستند

قابلیت نقل و انتقال در اسناد تجاری باعث می شود دارنده سند بتواند آن را به دیگری منتقل کند.

این کار از طریق پشت نویسی یا ظهر نویسی سند انجام می شود و در مبادلات روزانه و داد و ستد ها بسیار پر کاربرد است.

 مسئولیت تضامنی امضا کنندگان اسناد تجاری

گفتیم که یکی دیگر از مشخصات اسناد تجاری و تفاوت آن با اسناد عادی این است که سند تجاری قابلیت انتقال دارد و دارنده سند با پشت نویسی آن را به نفر بعد منتقل می کند.

فرض کنید الف چکی در وجه ب صادر کرده است، ب چک را به ج انتقال می دهد و ج چک را به شما  انتقال می دهد.

شما اگر نتوانستید وجه درج شده در سند را از بدهکار بگیرید می توانید برای دریافت پول خود به هر کدام از الف، ب و ج مراجعه کنید.

البته باید بدانید که نمی توانید وجه سند را از هر یک از آنها به طور جداگانه بگیرد، شما فقط می توانید وجه را از همه آنها مطالبه کنید و هر کدام از آنها وجه را پرداخت کند، مسئولیت دیگران هم از بین می رود.

حق انتخاب دادگاه صالح

یکی دیگر از مشخصات سند تجاری این است که دارنده سند تجاری می تواند به هر کدام از دادگاه زیر برای اقامه دعوی مراجعه کند:

• دادگاه محل اقامت خوانده دعوی (خوانده کسی است که دارنده سند تجاری می خواهد از او شکایت کند).
• دادگاه محلی که سند تجاری در آن محل صادر شده است.
• دادگاه محلی که در آنجا سند تجاری به مورد اجرا گذاشته شده است مثلا دادگاه محلی که برای چک ، گواهی عدم پرداخت صادر شده است.

درخواست قرار تامین خواسته​

اگر دارنده سند تجاری در مهلت قانونی بابت عدم پرداخت سند تجاری اش اقامه دعوی کند، می تواند از دادگاه تقاضای صدور قرار تامین خواسته بنماید؛ یعنی از دادگاه بخواهد اموال طلبکار را توقیف کند.

امتیازی که اسناد تجاری درباره قرار تامین خواسته نسبت به اسناد عادی دارند این است که دادگاه بدون درخواست خسارت احتمالی از طلبکار، قرار تامین خواسته و توقیف اموال را صادر می کند.

البته در نظر داشته باشید این امتیاز تنها زمانی عملی می شود که دعوی در مهلت قانونی آن اقامه شده باشد.