گواهی انحصار وراثت به تصدیق قانونی گفته می‌شود که حاکی از وفات مورث و تعیین وراث وی می‌باشد، سند یاد شده برای انجام هرگونه دخل و تصرف در اموال متوفی توسط وراث پیش شرط لازم بوده و بدون دریافت گواهی یاد شده وراث نمی‌توانند در اموال به جا مانده از متوفی اعم از منقول و غیرمنقول دخل یا تصرفی نمایند.
در اینجا باید خاطر نشان ساخت که گواهی انحصار وراثت وراث دارایی‌های متوفی را تصدیق می‌نماید و دارایی اعم است از دارایی مثبت و منفی، به عبارت دیگر همانگونه که اموال جز دارایی‌های شخص شناخته می‌شوند، دیون و بدهی‌های وی نیز به عنوان دارایی شناخته می‌شود، در نتیجه وارثی که دارایی را به ارث میبرد، در صورت جمع بودن شرایط قانونی، مسئول پرداخت دیون متوفی نیز خواهد بود.
صرف‌نظر از میزان دارایی متوفی، همانطور که بیان شد کسب گواهی انحصار وراثت برای تعیین ورثه قانونی متوفی یک حق و وظیفه وراث است، در این نگارش قصد داریم به بررسی سند یاد شده، نحوه دریافت آن و اثرات قانونی وارده بر سند را طبق تجربه مشاوره حقوقی بررسی نماییم.
گواهی انحصار وراثت چیست؟
فصل دهم از قانون امور حسبی، به تصدیق انحصار وراثت اختصاص داده شده است، اما زمانی که از گواهی انحصار وراثت صحبت می‌شود، مقصود چیست؟ گواهی انحصار وراثت در واقع تصدیق‌نامه‌ای است که توسط شورای حل اختلاف و پس از درخواست اشخاص صالح، در رابطه با وفات اشخاص حقیقی صادر می‌شود.
گواهی یاد شده که شامل نام و مشخصات سجلی ورثه متوفی و اموال شناسایی شده متوفی می‌باشد، پس از بررسی و صحت سنجی اظهارات و انجام مراحل قانونی صادر می‌شود.
صدور گواهی انحصار وراثت در صلاحیت شورای حل اختلاف محلی است که آخرین اقامتگاه متوفی در آن بوده است و درخواست آن حق و وظیفه وراث است، البته وظیفه‌ای که انجام آن توسط یکی از ورثه دیگران را از اقدام بینیاز می‌سازد.
گواهی انحصار وراثت تا پیش از تقسیم ترکه و انتقال مالکیت میراث به جا مانده از متوفی، سندی است که اجازه انجام امور لازم جهت اداره ترکه را به وارثان اعطا می‌سازد.
البته از آنجا که کلیه ورثه متوفی در ترکه به جا مانده مالکیت مشاع دارند، در اقدام به وسیله گواهی انحصار وراثت، یا باید کلیه ورثه حضور داشته باشند و یا آن که وکالت صحیح قانونی به شخص ثالث و یا یکی از ورثه اعطا کرده باشند.
گواهی انحصار وراثت با اینکه قابلیت اعتراض توسط ذینفعان را دارد، اما ظاهر بر آن است که سند قطعی و ملاک عمل بوده و اشخاص ذکر شده در آن تنها ورثه قانونی متوفی هستند که می‌توانند حقوق قانونی خود را اجرا سازند و نیز طرف دعوا قرار گیرند.
اهمیت گواهی انحصار وراثت در جنبه‌های متعددی وجود دارد که در بندهای بعدی به بررسی دقیق‌تر این سند خواهیم پرداخت.
چه اشخاصی صالح به دریافت گواهی انحصار وراثت هستند؟
همانطور که بیان شد گواهی انحصار وراثت برای تعیین وراث متوفی و نیز اموال وی توسط مرجع صالح قانونی صادر می‌گردد، وجود چنین سندی نه تنها برای وراث از حیث انجام اقدامات قانونی ضروری است بلکه اشخاص ثالث نیز در مواقع مختلفی نیاز به وجود آن دارند.
همچون حالتی که اشخاص ثالث قصد اقامه دعوایی را دارند که مخاطب اصلی آن شخص متوفی است و یا آن که دعوای اشخاص ثالث با متوفی به دلیل فوت وی ناقص مانده و نامبردگان قصد ادامه مراحل رسیدگی را داشته باشند.
در نتیجه ذینفعان گواهی انحصار وراثت متعدد هستند که در نتیجه درخواست از طرف اشخاص متعددی قابل تصور است که در دسته‌بندی‌های زیر معرفی می‌گردند.
درخواست انحصار وراثت توسط وراث متوفی
ورثه به اشخاصی گفته می‌شود که به موجب قانون از شخص حقیقی فوت شده ارث می‌برند، ورثه در قانون مدنی به انواع طبقات و درجات تقسیم بندی شده‌اند که در ادامه بررسی خواهند شد، در اینجا باید متذکر شد که وارثین متوفی در زمان فوت وی، می‌توانند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را نمایند.
اقوام نسبی و اقوام سببی
ورثه مطابق با ماده ۸۶۱ قانون مدنی، می‌توانند از اقوام نسبی و یا از اقوام سببی شخص متوفی باشند. اقدام نسبی به آن دسته از خویشاوندان گفته می‌شود که از طریق خون با هم ارتباط دارند.
برای مثال فرزندان، نوادگان، خواهر و برادر؛ در مقابل اقوام سببی به اشخاصی گفته می‌شود که از طریق ازدواج با هم پیوند خویشاوندی دارند، در نتیجه همسر و اقوام نسبی همسر، تشکیل دهنده اقوام سببی هستند.
قابل ذکر آن که در ارثبری تنها همسران از یکدیگر ارث می‌برند و دیگر اقوام نسبی متوفی از وی ارث نخواهند برد.
طبقات ارثبری
طبقات ارثبری که در ماده ۸۶۲ قانون مدنی در سه طبقه ذکر شده‌اند به اشخاصی گفته می‌شود که از طریق نسب از متوفی ارث می‌برند، در نتیجه تنها اقوام نسبی در این دستهبندی می‌گنجند و اقوام سببی را نمی‌توان در طبقات ارث گنجانید.
طبقه اول از ورثه را پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد تشکیل می‌دهند. طبقه دوم به اجداد، خواهر و برادر و فرزندان خواهر و برادر گفته می‌شود. طبقه سوم وارثان را عمه‌ها، عموها، خاله‌ها و دایی‌ها و نیز اولاد آن‌ها تشکیل می‌دهند.
درجات ارثبری
درجات ارث که در هر طبقه جاری است به نسل‌های وراث گفته می‌شود، به عبارت ساده‌تر خواهر و برادر درجه اول از طبقه اول را تشکیل می‌دهند حال آن که فرزندان آن‌ها درجه دوم از طبقه اول هستند. در سایر طبقات نیز وضع به همین منوال است، یعنی عمو و عمه در درجه ارث نسبت به فرزندان خود بالاتر هستند.
در اینجا باید توجه داشت که نه تنها وجود وارث از یک طبقه مانع از ارثبری طبقه بعدی می‌شود، در درجات ارثبری نیز همینگونه است، یعنی مادامی که خواهر یا برادر در قید حیات هستند، نوبت به ارثبری فرزندان آن‌ها نخواهد رسید.
درخواست انحصار وراثت توسط سایر ذینفعان
همانطور که پیش از این بیان شد گواهی انحصار وراثت، ورثه متوفی را تعیین و تصدیق می‌نماید، در نتیجه اگر شخصی قصد اقامه دعوا علیه متوفی را داشته باشد (برای مثال طلبی از وی داشته وصول نشده است) از آنجا که امکان اقامه دعوا علیه متوفی وجود ندارد، باید دعوای خود را به طرفیت وراث وی اقامه نماید، که در این صورت ضروری است که کلیه وراث در ستون خواندگان دعوا ذکر گردند.
همچنین اقامه چنین دعوایی نیاز به ارائه گواهی انحصار وراثت دارد، در نتیجه چنانچه ورثه متوفی هنوز نسبت به دریافت گواهی مذکور اقدام نکرده باشند، هر ذی‌نفعی می‌تواند درخواست خود را به مراجع صالح تقدیم نماید.
دریافت این گواهی هر چند مراحل متنوعی دارد اما با راهنمایی وکیل تلفنی توسط خود افراد نیز امکان پذیر است.
مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت چگونه است؟
دریافت گواهی انحصار وراثت تابع انجام تشریفاتی است که در ادامه ذکر می‌گردد:
دریافت گواهی فوت
از آنجا که گواهی انحصار وراثت تنها برای اشخاص متوفی موضوعیت دارد، بدیهی است که یکی از اولین مدارک لازم، تحصیل گواهی فوت است.
مطابق با قانون ثبت احوال وفات هر شخص ایرانی باید توسط خانواده وی و یا توسط شخصی که در محل فوت حضور داشته است به اداره ثبت احوال اعلام گردد.
صدور گواهی فوت مشروط است به ارائه گواهی پزشکی و یا شهادت شهود و در نتیجه اثبات فوت، نه تنها در سیستم ثبت احوال تغییر وضعیت حیات شخص ثبت می‌گردد، بلکه گواهی فوت نیز صادر و به درخواست کننده تحویل می‌گردد.
تایید وراثت
به صورت سنتی و مطابق با ماده ۳۶۱ از قانون امور حسبی، مرجع دریافت کننده درخواست انحصار وراثت، درخواست یاد شده را برای سه مرتبه که در ماه‌های پیاپی خواهد بود در روزنامه کثیر الانتشار آگهی می‌کرد تا چنانچه اشخاصی ادعایی نسبت به وراثت از متوفی داشته باشند، مراتب ادعا و مدارک خود را در زمان مقرر ارائه دهند.
اما امروزه پیش از مراجعه به مقام قضایی صالح و جهت تایید اظهارات وراث ضروری است که درخواست دهنده با به همراه داشتن مدارک سجلی وراث و نیز گواهی فوت متوفی، در یکی از دفاتر اسناد رسمی حاضر شده و با معرفی دو شاهدی که ورثه متوفی را می‌شناختند، اقدام به ارائه استشهادیه نماید.
دفتردار دفترخانه اسناد رسمی با توجه به مدارک ارائه شده، شهادتنامه‌ای به فرد ارائه می‌دهد تا برای سایر مراحل رسیدگی به همراه داشته باشد.
تعیین میزان مالیات بر ارث و اموال متوفی
در گواهی انحصار وراثت علاوه بر آن که نام وارثین و نسبت ایشان با متوفی ذکر می‌گردد، درصد سهم‌بری هر کدام از وارثین از اموال متوفی نیز قید می‌گردد، برگه انحصار وراثت همچنین مشمول اطلاعات اموال متوفی است.
در نتیجه پیش از ثبت درخواست صدور گواهی انحصار وراثت با مرحله تعیین میزان مالیات بر ارث روبه‌رو هستیم، برای انجام وظایف این مرحله کافی است که یکی از وراث به اداره دارایی صالح مراجعه و درخواست دریافت گواهی مالیات بر ارث نماید.
اموال متوفی به طور کلی به دو دسته مشمول مالیات و معاف از مالیات تقسیم می‌شوند، اموالی همچون خانه و اتومبیل مشمول مالیات و اموالی همچون وجود بازنشستگی و مزایای پایان خدمت معاف از مالیات هستند.
- مطابق با ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی، صدور گواهی انحصار وراثت موکول گردیده به تقدیم درخواست توسط هر یک از ورثه یا دیگر ذینفعان
مطابق با ماده یاد شده درخواست باشد مشمول اطلاعات هویتی درخواست کننده و متوفی باشد، همچنین باید ورثه متوفی به همراه محل ایشان در درخواست کتبی ذکر گردد.
البته مطابق با این ماده دادگاه صالح به رسیدگی شمرده شده بوده لیکن در اصلاحات بعدی، شواری حل اختلاف صلاحیت صدور گواهی حصر وراثت پیدا کرده است. لازم به ذکر آن که درخواست مذکور باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی تقدیم گردد.
در این مرحله است که مدارک دریافت شده در بندهای قبلی ضمیمه درخواست شده و به مرجع قضایی تقدیم می‌گردد، در نتیجه صدور گواهی انحصار وراثت موکول است به ارائه درخواست به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی به همراه اصل و کپی اسناد سجلی کلیه وارثان، استشهادیه حصر وراثت که در دفترخانه تنظیم شده است، گواهی فوت متوفی و نیز گواهی مالیات بر ارث.
- شورای حل اختلاف پس از بررسی درخواست ارائه شده و مدارک ضمیمه و نیز پس از انجام تشریفات صدور آگهی در روزنامه کثیرالانتشار، چنانچه ادعای معارضی مطرح نشده باشد، گواهی انحصار وراثت صادر و به درخواست دهنده ارائه می‌دهد.
- به عنوان آخرین نکته پایانی باید خاطرنشان ساخت که چنانچه متوفی وصیتنامه تنظیم کرده باشد، از آنجا که انجام موضوع وصیت بر اموال متوفی موثر خواهد بود، نخست باید به وصیت نام‌برده عمل شود و سپس درخواست صدور گواهی انحصار وراثت به عمل آید.
در اینجا باید به خاطر داشت که متوفی تنها می‌تواند برای یک سوم از اموال خود وصیتنامه تنظیم نماید و وصیتی که مازاد بر یک سوم باشد، برای اجرا نیاز به تایید وراث خواهد داشت.
نتایج حاصل از دریافت گواهی انحصار وراثت چیست؟
دریافت گواهی انحصار وراثت نه تنها وظیفه‌ای بر عهده وارثان است، بلکه حقی برای ایشان نیز می‌باشد، در نتیجه طبیعی است که دریافت آن با نتایجی همراه باشد، علاوه بر وارثان دیگر اشخاص نیز می‌توانند ذی‌نفع گواهی انحصار وراثت باشند که در بندهای بعدی توضیح داده خواهند شد.
نتایج دریافت گواهی انحصار وراثت برای وراث
اموال و دارایی‌های هر شخص در حیطه تسلط و اختیار خود آن شخص قرار دارد، با این حال یکی از انواع روش‌های انتقال مالکیت ارث است که در آن مالکیت مال از متوفی به وراث وی منتقل می‌گردد.
در حقوق ایران طبقات ارث و سهم هر کدام از ایشان از ترکه متوفی به وسیله قانون‌های مربوطه تعیین شده‌اند، درنتیجه دریافت گواهی انحصار وراثت که تصدیقی از وجود رابطه وراثتی بین متوفی و وراث است و همچنین میزان سهم هر کدام را در سهم الارث تعیین می‌کند، یک پیش شرط و مدرک ضروری در انتقال مالکیت اموال و دارایی‌ها از متوفی به وراث است.
کابردر دیگری که برای گواهی انحصار وراثت می‌توان به وراث قائل شد، امکان اقامه و پیگیری دعاوی اعم از حقوقی یا کیفری به نیابت و نمایندگی از متوفی است، در نتیجه چنانچه شخص در حین رسیدگی به یک اختلاف مالی فوت کرده باشد، ادامه رسیدگی موکول به دریافت گواهی انحصار وراثت و اقدام وراث خواهد بود.
نتایج دریافت گواهی انحصار وراثت برای ثالث
مهم‌ترین کاربردی که از دریافت گواهی انحصار وراثت برای ثالث به وجود می‌آید، امکان اقامه و پیگیری دعاوی علیه وراث قانونی به نیابت از متوفی است.
همچنین لیست اموال و دارایی‌های متوفی در گواهی یاد شده ذکر خواهد شد و دارایی متوفی پیش از آن که حق وراث باشد، محل پرداخت دیون متوفی است در نتیجه چنانچه ثالث دینی بر عهده متوفی داشته باشد می‌تواند از محل اموال شناسایی شده آن را مطالبه نماید و حتی اگر انتقال مالکیت پیش از اقدام قانونی ثالث انجام شده باشد، ساز و کارهای حقوقی امکان اقامه دعوا علیه وراث را ممکن ساخته است.
مشاوره حقوقی دریافت گواهی انحصار وراثت
در این مقاله با یکی از مهم‌ترین اسناد که آثار حقوقی و مالی متعددی به همراه دارد آشنا شدیم، دانستیم که گواهی انحصار وراثت برگه‌ایست که وراث متوفی، اموال و دارایی‌های متوفی و نیز سهم الارث هر یک از وراث از اموال یاد شده را شامل می‌شود.
همچنین بیان شد که دریافت گواهی انحصار وراثت یک حق و وظیفه برای وارثان و حقی برای سایر ذینفعان است که برای هر کدام می‌تواند اثرات متعددی به بار آورد. مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت را که از دریافت گواهی فوت آغاز می‌شد نیز با هم مرور کردیم.
با وجودی که تلاش شد در فرصت موجود اهم مطالب ذکر و مهم‌ترین سوالات پاسخ داده شود، چنانچه سوالاتی راجع به نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت داشتید می‌توانید با مشاوران حقوقی گروه بنیاد وکلا ارتباط بگیرید، همچنین امکان استفاده از خدمات وکیل دادگستری برای انجام مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت وجود دارد که می‌توانید در صورت تمایل نسبت به آن اقدام نمایید.
ضمن آن که امکان برقراری ارتباط با مشاوره حقوقی آنلاین نیز برای شما فراهم می‌باشد.
