بررسی تعدد اولیای دم و توافق یا عدم توافق آن‌ها

قصاص یکی از مجازات های مطرح در قانون است و زمانی که از قصاص نفس صحبت می شود که فردی دیگری را با عمد به قتل برساند.

در این صورت مجازات فرد قاتل قصاص نفس یا همان اعدام می باشد که اولیای دم یا صاحبان حق قصاص می توانند اعمال و اجرای حکم قصاص را از مرجع قضایی بخواهند اولیای دم مقتول یا صاحبان حق قصاص بر طبق قانون مجازات اسلامی همان ورثه مقتول هستند.

به عبارت دیگر همه کسانی که از فرد مقتول ارث می برند می توانند قصاص قاتل را از مقام قضایی بخواهند یا گذشت کنند اما تنها کسی که از مقتول ارث می برد، ولی جز اولیای دم محسوب نمی شود زوج یا زوجه مقتول است.

به عبارت دیگر همسر مقتول حق ندارد قصاص قاتل را بخواهد یا گذشت و یا مصالحه کند به دلیل این که جز اولیای دم محسوب نمی شود.

در هر صورت اگر مقتول دارای اولیای دم متعدد باشد در مواقع عدم توافق بین شاکیان مقتول یا اتفاق نظر درباره اعدام یا گذشت قاتل احکامی در قانون بیان شده است که مقام قضایی بتواند حکم مقتضی را صادر نماید.

به همین دلیل در این مقاله به بررسی تعدد اولیای دم و توافق یا عدم توافق اولیای دم می پردازیم.

تعدد اولیای دم

منظور از تعدد اولیای دم یعنی فرد مقتول دارای چند ولی دم باشد.

برای مثال اگر فردی کشته شود، دارای پدر و مادر و فرزند باشد هریک به طور جداگانه دارای حق قصاص است که در این خصوص ماده ۳۵۰ قانون مجازات اسلامی بیان کرده است که که هر یک از اولیای دم به صورت جداگانه دارای حق قصاص هستند.

یعنی هر کدام به طور جداگانه می توانند از قاتل گذشت کرده یا تقاضای قصاص او را داشته باشند که در صورت تعدد اولیای دم یا صاحبان حق قصاص احتمالا اختلاف نظر بین آنان بیشتر است و صورت های مختلفی در این باره متصور است که در ذیل به آن پرداخته شده است.

توافق یا عدم توافق اولیای دم

اولیای دم می توانند در هر مرحله از مراحل دادرسی از قبیل تعقیب و رسیدگی و یا حتی اجرای حکم از قاتل به صورت مجانی گذشت نمایند و یا با دریافت دیه یا مال با قاتل مصالحه کنند که هر صورت حالتی های که ممکن است در خصوص قصاص یا عدم قصاص قاتل وجود داشته باشند، عبارتند از:

• توافق اولیای دم در صورتی که اولیای دم درباره قصاص یا اعدام قاتل توافق داشته باشند تصمیمی که اتخاذ نمایند اجرا می شود، به عنوان مثال اگر همه صاحبان حق قصاص اعدام قاتل را بخواهند یا دیه بخواهند انجام خواهد شد.
• بر طبق ماده ۳۵۲ قانون مجازات اسلامی اگر برخی از از اولیای دم مقتول خواهان قصاص یا اعدام قاتل باشند و برخی از اولیای دم خواهان دریافت دیه باشند، کسانی که خواهان قصاص هستند، باید نسبت دیه که به آن دسته از اولیای دم که خواهان دیه بودند بپردازد.

سپس قاتل را اعدام کند، به طور مثال اگر مردی به قتل برسد و دارای پنج فرزند باشد، اگر سه تا از فرزندان خواهان قصاص باشند و دو نفر دیگر خواهان دریافت دیه باشند، سه فرزندی که خواهان اعدام قاتل هستند، باید نسبت دیه ای که باقی اولیای که خواهان دیه هستند به ارث می بند را به انان پرداخت نمایند تا قاتل را قصاص یا اعدام نمایند.

• نکته ای که در این خصوص وجود دارد این است که همسر مقتول از دیه کسانی که دیه می خواستند ارث می برد.
• اگر برخی از صاحبان حق قصاص از قاتل گذشت کنند اما برخی از آنان خواهان قصاص باشند، افرادی که خواهان قصاص هستند باید نسبت دیه ای که به اولیای دمی که گذشت کرده اند را به قاتل یا ورثه او پرداخت نمایند تا حکم اعدام اجرا شود.

به طور مثال اگر مردی بمیرد و دارای پدر و مادر و فرزند باشد، در صورتی که پدر از قاتل گذشت کند مادر و فرزند قاتل باید نسبت دیه ای که پدر ارث می برد را به قاتل پرداخت نماید.