حق مالکیت و انواع آن

از روزی که بشر اسباب و وسایل را در اختیار گرفت تا از آنها در راستای انجام امور روزمره و اهداف خود استفاده کند مفهومی به اسم مالکیت شکل گرفت.

افراد به مرور باید می آموختند به اموالی که در اختیار دیگری قرار دارند احترام بگذارند.

به تدریج قواعد و قوانینی شکل گرفت که بر اساس آنها قواعدی بر حاکمیت اشخاص بر اموال حاکم شد.

این قوانین به مرور گسترده تر، پیشترفته تر و کارآمدتر شد.

دامنه این قوانین و مقررات از قواعد ساده به موضوعات پیچیده تسری پیدا کرد.

امروزه مالکیت به عنوان یکی از مهمترین حقوق افراد شناخته می شود که در مهمترین قوانین ما یعنی قانون اساسی و قانون مدنی احترام به آن وظیفه هر شخص است و تخطی از آن با برخورد قانون رو به رو خواهد بود؛ از این رو در این مقاله از سایت حقوقی بنیاد وکلا به بررسی مفهوم مالکیت و مالکیت عینی و مالکیت بر منافع می پردازیم.

مفهوم حق مالکیت

مالکیت در لغت یعنی مالک بودن و صاحب چیزی بودن.

در کتاب ترمونولوژی حقوق مالکیت به این ترتیب تعریف شده است: "حقی است که انسان نسبت به شی ای دارد و می تواند هر گونه تصرفی در آن بکند؛ به جز آنچه که مورد استثنای قانون است.

حق استعمال و بهره برداری و انتقال یک چیز به هر صورت مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد.

در قانون مدنی ایران مالکیت فقط در مورد عین استعمال نشده است.

در اصطلاح فقه هر سلطه ی قانونی را ملک نامند و مالکیت صفتی است که از این نظر به کار می رود؛ لذا گفته اند: مالکیت خانه، مالیک حق تحجیر، مالکیت منافع و غیره".

طبق این تعریف مفهوم مالکیت از این قرار است که کسی حق استفاده، بهره برداری و انتقال مال را دارد و تنها چیزی که می تواند این حق را محدود کند، قانون است؛ البته در حقوق مالکیت تنها برای اموال استفاده نمی شود.

در ادامه به بررسی انواع حق مالکیت می پردازیم.

مالکیت عین

رابطه حقوقی ای که بین فرد و شی بر قرار است، یک نوع مالکیت است، این مالکیت را مالکیت عینی می نامند.

عین یعنی شی و هر چیزی که در عالم خارج ودر واقعیت قابل لمس و حس است، مثل مالکیتی که افراد نسبت به خانه خود، اتومیبل خود، تلفن همراه خود و سایر وسایلشان دارند.

مالکیت عینی به مالک اجازه می دهد هر گونه تصرف که خواست در مال خود انجام دهد؛ از ان بهره برداری و استفاده کند، آن را بفروشد، آن را هدیه بدهد و …

تنها مواردی که فرد نمی تواند مال خود تصرف کند زمانی است که قانون این حق را از او سلب کرده است، مثلا وقتی که مالک خانه خود را به مستاجر اجاره می دهد، مالک دیگر اجازه تصرف و استفاده از خانه را ندارد؛ زیرا طبق قانون آن را برای مدت معینی به مستاجر انتقال داده است.

مالکیت بر منافع

به تدریج و با گسترده تر شدن زمینه موضوعات مرتبط با مالکیت، توجه قانون گذار به حوزه ای خاص در این رابطه کشف شد.

زمانی را در نظر بگیرید که یک نفر خانه اش را در اختیار دیگری می دهد تا در آن زندگی کند (مثل قرارداد اجاره) در این حالت مالک خانه به مستاجر اجازه داده است تا از منفعت اینکه برای مدت معینی در آن خانه زندگی کند.

در این حالت اجاره دهنده مالک خانه و مستاجر در مدت اجاره مالک منافع استفاده از خانه است، در اصطلاح حقوقی به این حالت مالکیت بر منافع گفته می شود.

دسته بندی دیگری از مالکیت وجود دارد که نسبت به سایر حوزه های مرتبط با حق مالکیت جدید تر است و مرتبط با حقوق فکری و ذهنی افراد است که به آن مالکیت معنوی می گویند.