در قراردادهایی که با استفاده از ارتباطات الکترونیکی اعم از سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی منعقد می‌شود، برای مصرف کننده فرصت انصراف از قرارداد مربوطه، در نظر گرفته شده است. در این نوشتار سعی شده است نکات حقوقی مهم حق انصراف در قراردادهای الکترونیکی بررسی شود.
حق انصراف چیست؟
حق انصراف به معنای مهلتی است که در آن مصرف کننده اختیار کناره گیری از قرارداد منعقده را دارد. باتوجه به اینکه در قراردادهای الکترونیکی امکان اینکه طرفین مذاکره واقعی و رو در رویی داشته باشند وجود ندارد و این امر می‌تواند مشکلات و چالش‌هایی را ایجاد کند، به منظور حمایت از حقوق مصرف کنندگان چنین حقی برای آن‌ها وضع شده است که به راحتی بتوانند در این فضا قراردادهای خود را منعقد نمایند.
مهلت حق انصراف
در قانون تجارت الکترونیکی مهلت هفت روزه برای اعمال حق انصراف مصرف کننده در نظر گرفته شده است. قابل ذکر است که حق انصراف یک حکم آمره و مطلق قانونی است که توافق برخلاف آن- هرچند با رضایت کامل مصرف کننده-نافذ و مؤثر نمی‌باشد.
نحوه اعمال حق انصراف
مصرف کننده برای انصراف از قرارداد الکترونیکی نیاز به ارائه دلیل یا توجیهی ندارد و کافی است در مهلت مقرر قانونی بدون تحمل جریمه از حق انصراف خود استفاده کند و تنها هزینه تحمیلی بر وی، هزینه باز پس فرستادن کالا خواهد بود.
زمان شروع استفاده از حق انصراف
در قانون تجارت الکترونیکی آغاز اعمال حق انصراف مصرف کننده پس از ارائه اطلاعاتی خواهد بود که تامین کننده موظف به ارائه آن می‌باشد. یکی از مواردی که ضرورت دارد تامین کننده به آن اشاره نماید اعلام شرایط فسخ معامله است و بنظر می‌رسد اعلام حق انصراف در مهلت هفت روزه نیز شامل این موضوع می‌شود و تامین کننده بایستی آن را به اطلاع مصرف کننده برساند. در این صورت پس از اطلاع مصرف کننده از این حق قانونی، بسته به ماهیت قرارداد شروع استفاده از آن متفاوت خواهد بود؛ بنابراین در خصوص «کالا» ها اعمال حق انصراف از تاریخ تسلیم آن به مصرف کننده می‌باشد. حال آنکه در خصوص «خدمات» به علت ماهیت متفاوت آن، فرصت انصراف از روز انعقاد قرارداد شروع می‌شود.
آثار انصراف
استفاده مصرف کننده از حق انصراف، به ویژه در مواردی که قرارداد اجرا شده باشد، آثار متعددی در پی خواهد داشت. از جمله این آثار عبارت است از:
- باز پرداخت وجه دریافت شده توسط تامین کننده: به محض استفاده از حق انصراف، تامین کننده مکلف است بدون مطالبه هیچ گونه وجهی عین مبلغ دریافت شده را در اسرع وقت به مصرف کننده مسترد نماید.
- استرداد کالا به وسیله مصرف کننده: همانطور که پیش‌تر اشاره شده تنها هزینه تحمیلی بر مصرف کننده، هزینه باز پس فرستادن کالا خواهد بود. پس نتیجه حاصله این است که برگرداندن کالا وظیفه مصرف کننده می‌باشد و هزینه‌های آن را نیز بایستی پرداخت نماید.
- مسئولیت مصرف کننده نسبت به کالا موضوع معامله: اگر مصرف کننده پس از استفاده از کالایی در مهلت قانونی بخواهد حق انصراف خود را اعمال نماید بایستی زیان‌های وارده به کالای تامین کننده که از استفاده وی ناشی شده است را بپردازد.
استثنائات حق انصراف
در مواردی که شرایط خاصی بر نوع کالا و خدمات حاکم باشد، حق انصراف مصرف کننده اعمال نخواهد شد و این موضوع بایستی به وی اطلاع داده شود. از جمله این موارد؛ ارائه خدمات برای تحویل مواد غذایی یا سایر کالاهای مورد مصرف روزانه و کالا یا خدمات با نوسان بالا مثل سهام، سکه و ارز بین المللی می باشد.
بنابراین همانطور که اشاره‌شده حق انصراف یکی از حقوق مهم مصرف‌کنندگان است که بایستی در تمامی قراردادهای الکترونیکی به آن اشاره و موردتوجه طرفین قرار بگیرد. قطعا آشنایی با حق انصراف و استفاده درست از آن می‌تواند سبب گسترش و توسعه معاملات تجاری در فضای مجازی شود.
