وقتی دو طرف باهم قرارداد می بندند، به نظر هر دو قصد دارند که در زمان مشخصی دو عوض مورد معامله را باهم تبادل کنند، برای مثال در عقد بیع یا خرید و فروش بنا بر این است که خریدار و فروشنده در یک زمان باهم معاوضه کنند.
این معاوضه در واقع تعهد هر کدام از دو طرف قرارداد است.
فروشنده تعهد داشته که کالا را تحویل دهد و خریدار تعهد داشته که هزینه را پرداخت کند؛ کالا و پول، عَوَض این معامله هستند.
در این مقاله می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که اگر یکی از دو طرف قرارداد تعهدش را انجام ندهد باید چه کنیم و به بررسی مفهوم حق حبس و نحوه اعمال حق حبس می پردازیم.
عدم انجام تعهد توسط یکی از دو طرف قرارداد
وقتی دو نفر با هم قرارداد می بندند حتما برای بستن قرارداد باهم توافق داشته اند و تراضی کرده اند؛ بنابراین باید شرایطی را که خودشان برای اجرای قرارداد تعیین کرده اند محترم بشمارند و به آن عمل کنند.
اما گاهی ممکن است اینطور نباشد و یکی از دو طرف معامله از انجام تعهد خودش سرباز بزند.
عدم انجام تعهد توسط یکی از دو طرف قرارداد، موجب واکنش طرف دیگر قرارداد خواهد شد تا او را وادار به انجام مورد تعهدش کند.
یکی از راه هایی که می توان انجام داد تا طرفی که تعهدش را انجام نمی دهد مجبور به انجام آن شود، استفاده از حق حبس است.
در عقود معوض موضوع قرارداد، دو تعهد متقابل است.
در این دسته از قراردادها اگر یکی از دو طرف تعهد خود را انجام ندهد، طرف دیگر هم این اختیار را دارد که اجرای تعهدش را موکول به انجام تعهد توسط طرف مقابل کند، به این کار در حقوق حق حبس می گویند و به معنای خودداری از انجام تعهد در برابر کسی است که طبق قرارداد تعهد خود را انجام نداده است.
برای اینکه بتوانیم در برابر کسی که تعهد خود عمل نکرده از حق حبس استفاده کنیم باید به تمام نکات زیر توجه کنیم:
وقتی کسی تصمیم به اعمال حق حبس می کند باید بداند که چگونه از این حق استفاده کند:
- عقد باید معوض باشد:
اولین نکته ایی که درنحوه اعمال حق حبس باید به آن دقت کنیم این است که این حق تنها در قراردادهای معوض قابل استفاده است.
قرارداد یا عقد معوض قراردادی است که دو تعهد در آن وجود دارد.
این دو تعهد می تواند تعهد به تحویل دو مال در برابر هم مثل عقد بیع یا خرید و فروش، تعهد به انجام دادن دو کار در برابر هم و یا تعهد به انجام دادن یک کار در برابر دریافت مال باشد مثل تعهد به ساختن مجسمه در برابر دریافت پول.
- حق حبس برای عوض اصلی معامله:
در اعمال حق حبس باید بدانید که حق حبس فقط نسبت به عَوَض اصلی معامله اعمال می شود؛ یعنی وقتی در قرارداد اجاره خانه، موجر (اجاره دهنده) از تحویل دادن خانه به مستاجر خودداری کند، مستاجر هم می تواند اجاره بها را ندهد؛ چون قرارداد اجاره بابت اجاره خانه و پرداخت وجه مقابل آن است و این دو (خانه و اجاره بها) عَوَض قرارداد اجاره هستند.
اما مستاجر نمی تواند اجاره بها را به علت اینکه موجر (اجاره دهنده) به تعهد خود برای تعمیر لوله های خانه عمل نکرده است انجام ندهد، حتی اگر این مورد در قرارداد ذکر شود.
- اجرای حق حبس نسبت به عدم اجرای بخشی از تعهد:
در بند بالا گفته شد که حق حبس باید بابت موضوع اصلی قرارداد باشد، حالا فرض کنید در همین موضوع اصلی و عَوَض اصلی قرارداد تعهد نصفه انجام شود؛ مثلا در عقد بیع یا خرید و فروش اتومبیل، خریدار فقط مقداری از پول را پرداخت کند، در این حالت فروشنده می تواند تا زمانی که خریدار تعهدش را به طور کامل اجرا نکرده و همه پول را طبق قرارداد را پرداخت نکرده است، از حق حبس استفاده کند و از تحویل دادن خودررو به او خودداری کند.
