مجازات یا کیفر به معنای جزای کار و سزای عمل است.
در حقوق، مجازات به معنای واکنش جامعه به عمل مجرمانه ای است که علاوه بر آسیب زدن به قربانی، وجدان جامعه را هم جریحه دار کرده است.
هدف از تعیین مجازات هم همین است که افراد جامعه بدانند که اگر اعمال آنها جان و مال دیگران را به مخاطره اندازد، اقدامات آنها بی جواب نخواهند ماند؛ از این رو هر فرد باید بداند چه عملی مجرمانه است و مجازات در پی دارد.
قانون گذار با در نظر گرفتن مجازات برای مجرم سعی دارد امنیت و اعتماد را به جامعه برگردانده و مجرم را به نتیجه اعمالش برساند.
برای رسیدن به این هدف مجازات باید از طرف قانونگذار تعیین و در متن قانون ذکر شود.
قانونگذار در قانون مجازات ایران مجازات ها را به سه دسته کلی تقسیم کرده است.
در این مقاله به بررسی مجازات اصلی، مجازات تکمیلی و مجازات تبعی می پردازیم.
مجازات اصلی
مجازات اصلی مجازاتی است که به طور خاص و مشخص در قانون برای هر جرم مشخص شده است.
در قانون، مجازات اصلی خود به 4 دسته تقسیم می شود:
- قصاص
- حدود
- دیه
- تعزیر
حکمی که دادگاه صادر می کند باید بر اساس قانون باشد، از این رو قانون گذار با تعیین مجازات اصلی برای هر جرم در قانون علاوه بر اینکه مانع از سردرگمی قاضی در تعیین حکم می شود، باعث می شود افراد جامعه هم بدانند که مجازات هر جرم چیست و ترس ناشی از مجازات شدن تا حدی مانند یک بازدارنده عمل می کند.
مجازات تکمیلی
در برخی از موارد قاضی مجازات اصلی را برای مجرم کافی و کامل نمی داند؛ از این رو قاضی برای تکمیل مجازات اصلی اقدام به تعیین مجازات تکمیلی می کند.
البته اینطور نیست که قاضی هر زمان خواست و بنا به سلیقه خودش اقدام به تعیین مجازات تکمیلی کند.
قاضی زمانی می تواند اقدام به انجام این کار کند که قانونگذار در قانون به قاضی اجازه داده باشد که علاوه بر مجازات اصلی می تواند مجازات تکمیلی هم مشخص کند.
در ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی موارد زیر بیان شده که قاضی می تواند فردی را که به یکی از مجازاتهای اصلی (قصاص، حدود، دیه و تعزیر) محکوم شده است را به یکی یا چند تا از مجازاتهای تکمیلی زیر هم محکوم کند.
البته تعیین مجازات تکمیلی باید متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات جرم و مجرم تعیین شود.
مجازات های تکمیلی مقرر در قانون به این ترتیب ذکر شده اند:
- الف-اقامت اجباری در محل معین
- ب- منع از اقامت در محل یا محل های معین
- پ-منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین
- ت-انفصال از خدمات دولتی و عمومی
- ث- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
- ج-منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجارتی
- چ-منع از حمل سلاح
- ح-منع از خروج اتباع ایران از کشور
- خ-اخراج بیگانگان از کشور
- د-الزام به خدمات عمومی
- ذ-منع از عضویت در احزاب، گروه ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی
- ر-توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا موسسه دخیل در ارتکاب جرم
- ز-الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین
- ژ-الزام به تحصیل
- س-انتشار حکم محکومیت قطعی
مجازات تبعی
مجازات تبعی مجازاتی است که به صورت خود به خود به مجرم تحمیل می شود، نیازی به ذکر در حکم ندارد و نتیجه جدا نشدنیِ ناشی از مجازات اصلی است که در قانون برای مجرم در نظر گرفته شده اند.
در واقع این مجازات ها به تبعیت از مجازات اصلی نسبت به مجرم اعمال می شود به همین دلیل هم به آنها مجازات تبعی گفته می شود.
مجازات تبعی بیشتر مربوط به محرومیت محکوم از یک سری حقوق اجتماعی است.
در قانون برای اجرای مجازات تبعی سه شرط در نظر گرفته شده است:
- مجازات تبعی برای جرایم عمدی است.
- مجازات تبعی برای جرایم عمدی ای است که محکومیت کیفری شان قطعی شده باشد.
- مجازات های تبعی بعد از اجرای حکم قابل اجرا هستند.
