وجه التزام چیست و نحوه تعیین آن

قرارداد نتیجه توافق طرفین آن است؛ قراردادها تابع اراده دو طرف هستند.

این امر موجب می شود که طرفین قرارداد، تا جایی که مخالف قانون نیست بتوانند هر طوری که مایلند قرارداد ببندند و می توانند هر شرطی که می خواهند را در آن جا دهند . البته این شروط باید طبق قانون باشند.

یکی از این شروط تقاضای جبران خسارتی است که به یکی از طرفین قرارداد وارد می شود.

در قراردادهای تملیکی مثل قرارداد خرید و فروش وجهی در قرارداد به عنوان جبران خسارت در نظر گرفته شده است که به آن وجه التزام گفته می شود.

در این مقاله به بررسی مفهوم وجه التزام، نحوه تعیین آن و قراردادهایی که می توان وجه التزام را در آنها شرط کرد، می پردازیم.

وقتی دو نفر قراردادی می بندند، قرارداد بین آنها لازم الاجرا است، یعنی دو طرف مکلف و موظف به اجرای آن هستند، حال اگر یکی از دو طرف قرارداد در موعد مشخص شده به تعهد خود عمل نکند، مبلغی را به عنوان خسارت باید به طرف مقابل پرداخت کند.

در حقوق به این مبلغ وجه التزام گفته می شود؛ در واقع وجه التزام خسارت دیر کرد در اجرای قرارداد است.

در بیان فقهی وجه التزام این گونه تعریف شده است:

"مبلغی است که متعاقدین در حین انعقاد عقد به موجب توافق (خواه ضمن همان قرارداد اصلی، خواه به موجب موافقت مستقل، که در این صورت باید پیش از بروز تخلفِ متعهد از تعهد باشد) به عنوان میزان خسارتِ (مادی یا معنوی) محتمل الوقوع ناشی از عدم اجرای تعهد و یا ناشی از تأخیر در اجرای تعهد، پیش‌بینی کرده و بر آن توافق کنند.

چنین توافقی هرگاه به صورت شرط ضمن عقد باشد، شرط جزاء یا شرط کیفری نامیده شده است." 

نحوه تعیین وجه التزام در قرارداد

وقتی یک طرف قرارداد باید به دیگری سندی را منتقل کند باید این کار در موعد مشخص شده انجام دهد، در غیر این صورت در یک حالت می توان جریمه دیرکرد انتقال را گرفت که این جریمه و میزان آن در متن قرارداد ذکر شود.

این جریمه دیرکرد در واقع همان وجه التزام است.

درباره نحوه تعیین وجه التزام باید گفت که این مبلغ با توافق طرفین در متن قرارداد شرط می شود، به عنوان مثال در قرارداد شرط می شود که:

" منافع مورد معامله قبلاً به كسی واگذار نشده و با قرار مورد معامله تماماً در تصرف فروشنده می‌باشد كه ضمن العقد لازم حاضر، فروشنده متعهد و ملتزم گردیده مورد معامله را تماماً و سالما در تاریخ ……………… تخلیه نموده در همان تاریخ تحویل خریدار نماید و نیز برای هر روز عدم تخلیه و تحویل از تاریخ مزبور متعهد و ملتزم به پرداخت مبلغ ……………… ریال روزانه به عنوان خسارت تأخیر در تخلیه و تحویل و به عنوان وجه التزام به خریدار می‌باشد و خریدار حق دارد از تاریخ سررسید مزبور لغایت مدت ده روز برای تخلیه و تحویل و وجه التزام مذكور علیه فروشنده در دادگاه صالحه اقدام نماید، همچنین فروشنده متعهد به تأدیه و تسویه حساب بدهی‌های آب و برق و گاز مزبور تا روز تخلیه و تحویل می‌باشد، در غیر این صورت خریدار می‌تواند آن را تأدیه و سپس با ارائه قبوض مثبته از فروش وصول كند."

 وقتی کسی می تواند بابت دریافت وجه التزام شکایت کند و درخواست مطالبه آن را کند که خودش تمام تعهداتش را به طور کامل انجام داده باشد.

نکته دیگر آنکه قاضی نمی تواند میزان وجه التزام مندرج در قرارداد را تغییر دهد، البته اگر شکایت بابت دریافت خسارت باشد، به علت تفاوت وجه التزام و خسارت تاخیر تادیه، قاضی می تواند در میزان خسارت دریافتی دخالت کند.

قراردادهایی که می توان در آنها وجه التزام را شرط کرد

حال سوال این است که در چه قراردادهایی می توان وجه التزام را شرط کرد؟

وجه التزام مختص عقود تملیکی است؛ یعنی قراردادهایی که طبق آن مالی از مالکیت یک نفر طبق قرارداد خارج می شود و به مالکیت نفر دیگر در می آید.

یکی از نمونه های بارز این قراردادها، قرارداد خرید و فروش یا عقد بیع است، مثال دیگر عقد اجاره است که اجاره دهنده در آن در مقابل انتقال حق استفاده از مالش به مستاجر از او اجاره بها دربافت می کند.

در واقع وجه التزام خسارت در مقابل عدم انجام تعهد به انتقال سند رسمی ملک یا مال مورد معامله است؛ یعنی وقتی کسی طبق قرارداد تعهد خود را مبنی بر انتقال مال انجام ندهد می توان از او وجه التزام دریافت کرد.