کفالت از جمله عقودی است که میان افراد برقرار می‌شود و دارای ویژگی ها و شرایط مخصوص به خود است.
در این نوشتار مفهوم قرارداد کفالت و آثار حقوقی و کیفری آن مورد بررسی قرار گرفته شده است.
کفالت چیست؟
در قرارداد کفالت یک نفر در برابر دیگری متعهد می‌شود که شخص مدیون را نزد وی حاضر کند که به این شخص کفیل گفته می‌شود.
یکی از مهم ترین مصادیق کفالت زمانی است که دادگاه از متهم کفیل می‌خواهد و وی متعهد می‌شود که متهم را هرگاه که دادگاه بخواهد، برای محاکمه یا تحقیقات در دادگاه حاضر کند؛ در این موارد دادگاه برای متهم قرار کفالت صادر می‌کند.
در مواردی که چنین قراری صادر می‌شود مفهوم آن این است که شخصی که صلاحیت قانونی آن برای مقام قضایی احراز شده است، تعهد می‌کند فرد متهم را هر موقع که دادگاه احضار کرد نزد مرجع قضایی حاضر کند، در غیر این صورت مبلغی که به عنوان وجه الکفاله تعیین شده است از کفیل (فرد تعهد کننده) دریافت می‌شود.
انواع کفالت
طبق قانون، کفالت ممکن است مطلق باشد یا موقت و در صورت موقت بودن باید مدت آن معلوم باشد.
در کفالت مطلق، مکفول‌له (شخص یا مراجع قضایی که کفیل نسبت به آن ها در خصوص بدهکار یا متهم تعهد داده است) هر وقت بخواهد می‌تواند احضار مکفول (شخصی است که کفیل کفالت وی را به عهده می‌گیرد) را تقاضا کند، ولی در کفالت موقت قبل از رسیدن موعد، حق مطالبه ندارد.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که چه کسی می‌تواند کفیل باشد؟
در پاسخ باید بیان داشت که از نظر قانون فقط کسی می‌تواند کفالت متهم را قبول کند که اعتبار و توانایی مالی وی برای پرداخت مبلغ کفالت مورد تایید مقام قضایی باشد.
قاضی با توجه به مدارک هویتی و فیش حقوقی یا پروانه کسب یا سند مالکیت خانه یا اتومبیل فرد یا با مراجعه به ارگان های انتظامی و تحقیق از مطلعین این به این تشخیص می‌رسد که فرد صلاحیت کفالت را دارد.
صدور قرار کفالت
همانطور که پیش تر گفته شد، در مواردی که صلاحیت قانونی کفیل برای دادگاه احراز شود قرار کفالت صادر می‌شود.
بنابراین برای صدور این قرار مراحلی باید طی شود که در زیر به ترتیب بیان شده است:
- مرحله اول: ابتدا مقام قضایی با صدور قراری از متهم می‌خواهد که شخصی را به عنوان کفیل معرفی کند؛ در این قرار قاضی میزان وجه الکفاله ای که در صورت عدم تعهد کفیل باید به نفع صندوق دولت ضبط گردد را مشخص و در قرار ذکر می‌کند.
- مرحله دوم: متهم فردی را که شایستگی لازم براى کفالت دارد به مرجع قضایی معرفی می‌کند و فرد مزبور پس از تأیید مقام قضایی، متعهد می‌شود که متهم را هر زمانی که لازم است نزد دادگاه حاضر کند و نیز متعهد می‌شود در صورت عدم حضور متهم، وجه الکفاله تعیین شده را پرداخت کند.
- مرحله سوم: مقام قضایی موظف است ضمن صدور قراری که به آن قرار قبولی کفالت گفته می‌شود، با کفالت شخصی که از سوی متهم معرفی شده موافقت کند؛ این قرار باید به امضای کفیل و قاضی برسد تا اعتبار قانونی پیدا کند.
مبلغ کفالت یا همان وجه الکفاله با توجه به مواردی همچون میزان خسارت وارد شده به شاکی، میزان مجازاتی که برای متهم تعیین شده و نیز سابقه متهم و وضعیت خانوادگی و اجتماعی وی تعیین می‌شود.
شایان ذکر است که قاضی نمی‌تواند مبلغ وجه الکفاله را از خسارت هایی که به شاکی وارد شده است کمتر تعیین کند.
در چنین شرایطی اگر متهم نتواند فردی را به عنوان کفیل معرفی کند، مقام قضایی به سراغ نوع دیگری از قرار می‌رود که قرار وثیقه نام دارد؛ در صورت ناتوانی یا خودداری متهم از ارائه وثیقه، در آخرین مرحله مقام قضایی به ناچار از قرار بازداشت استفاده می‌کند.
معافیت کفیل چگونه محقق می‌شود؟
در مواردی کفیل از کفالت مبراء می‌شود:
- در صورت حاضر کردن مکفول (شخصی که کفیل برای وی ضمانت کرده است مکفول گفته می‌شود) به نحوی که متعهد شده است.
- در صورتی که مکفول در موقع مقرر شخصاً حاضر شود.
- در صورتی که بدهی مسئولیت مکفول از بین برود.
- در صورتی که کفیل از طرف مراجع قضایی یا شخص که به نفع او کفالت کرده است تا بتواند به بدهی خود برسد، کفالت وی را از بین ببرد.
- در صورتی که حق مکفول‌له (شخصی یا مراجع قضایی که کفیل به وی تعهد داده است) به شخص دیگری منتقل شود.
- در صورت فوت مکفول.
