وقتی یک تعهد در عالم واقع ایجاد می شود، منشاء آن دو چیز است: یا اعمال حقوقی و یا وقایع حقوقی.
اعمال حقوقی، تعهداتی هستند که به اراده خود فرد صورت می گیرند و وقایع حقوقی، تعهداتی هستند که خارج از اراده فرد به او تحمیل می شوند.
اعمال حقوقی که اراده فرد در آن دخیل است به دو دسته تقسیم می شوند: عقد و ایقاع.
عقد و ایقاع، نمونه اعمالی هستند که فرد به اراده خود، خودش را به آنها متعهد می کند، اما حال سوال این است که تفاوت عقد و ایقاع چیست؟
از این رو در این مقاله به بررسی تعریف عقد، تعریف ایقاع و تفاوت عقد و ایقاع می پردازیم.
عقد چیست؟
در ماده ۱۸۳ قانون مدنی تعریف عقد یا قرارداد آمده است.
طبق این ماده قرارداد یا عقد عبارت است از اینکه: "یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آنها قرار بگیرد".
به بیان ساده تر وقتی یک نفر با یک نفر دیگر درباره موضوعی توافق می کنند، عقد صورت می گیرد.
مثال های بسیار زیادی برای عقد و قرارداد وجود دارد که همه ما نام آنها را شنیده ایم مثل عقد بیع، قرارداد اجاره، عقد هبه، قرارداد وکالت و …
در تعریف قرارداد، قرارداد به صورت کلی اعم از قرارداد معین و نامعین، قرارداد معوض و مجانی و سایر انواع قرارداد مد نظر است.
ایقاع چیست؟
گفتیم برای اینکه قراردادی منعقد شود، دو یا چند نفر باید با هم درباره آن توافق کنند.
در ایقاع برعکس قرارداد نیازی به توافق دو یا چند نفر نیست بلکه تنها اراده یک نفر می تواند اثر حقوقی ایجاد کند؛ مانند حق فسخ قرارداد، طلاق، فرزند خواندگی، لعان و …؛ مثلا در فسخ قرارداد همان کسی که حق فسخ دارد، می تواند بدون در نظر گرفتن رضایت و اراده طرف دیگر، به صورت یک جانبه قرارداد را فسخ کند.
بنابراین در تعریف ایقاع باید گفت یک نوع عمل حقوقی که تنها با اراده یک نفر منجر به ایجاد یا از بین رفتن یک اثر حقوقی می شود.
تفاوت عقد و ایقاع
درباره تفاوت قرارداد و ایقاعات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در عقد به اراده دو نفر نیاز است اما در ایقاع تنها با اراده یک نفر، عمل حقوقی صورت می گیرد.
- برای بستن قرارداد نیاز به توافق است اما برای شکل گیری ایقاع، نیاز به توافق نیست.
- قرارداد چون با توافق صورت می گیرد نیازی به اعلان ندارد اما ایقاع، اگرچه یک عمل منفرد است اما برای اینکه اثر داشته باشد، باید اعلام شود.
