پس از فوت هر شخصی، اهلیت تمتع او پایان می یابد؛ این بدان معناست که شخص دیگر نمی تواند صاحب حق یا تکلیفی باشد، پس متوفی نمی توان حق مالکیت هم بر مالی داشته باشد؛ به همین جهت پس از فوت شخص در خصوص اموال او تعیین تکلیف می شود.
در واقع با فوت شخص مالکیت او نسبت به اموالش پایان یافته و این اموال به طور قهری به وراث او منتقل می شود، اما وراث برای مطالبه ی سهم خود و تصرف در آن باید گواهی حصر وراث بگیرند.
گواهی حصر وراثت چیست؟
گواهی حصر وراثت سندی است که در آن زمان دقیق مرگ متوفی، تعداد وراث و سهم الارث هر یک از ایشان مشخص شده است.
گواهی حصر وراثت با توجه به اینکه از مرجع صلاحیتدار و با رعایت مقررات قانونی تنظیم می شود، سند رسمی بوده و آثار آن را دارد، بنابراین این گواهی نزد کلیه مراجع معتبر بوده و وراث با استفاده از آن می توانند حقوق خود را استیفاء کنند.
همچنین هر گونه نقل و انتقال نسبت به ماترک نیازمند ارائه گواهی حصر وراثت است.
چه کسانی می توانند تقاضای صدور حصر وراثت کنند؟
با توجه به ماده ی ۳۶۰ قانون امور حسبی، هر یک از وراث و اشخاص ذی نفع در ترکه می توانند تقاضای صدور گواهی حصر وراثت را مطرح نمایند.
به جز وراث، اشخاص دیگری نیز می توانند در ترکه نفع داشته باشند، از جمله ی این اشخاص می توان به طلبکاران متوفی اشاره نمود.
وصی نیز در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است ذی نفع محسوب می شود.
وصی کسی است که به موجب وصیت عهدی، انجام امری از جانب متوفی به او سپرده شده است.
موصی له نیز در مواردی که تملک موصی به نیازمند تنفیذ وراث باشد، ذی نفع تعیین وراث است.
موصی له کسی است که به موجب وصیت تملیکی، مالی از اموال متوفی، به صورت مجانی به او تملیک شده است.
دادگاه صالح برای گواهی حصر وراثت کجاست؟
از نظر ذاتی، در گذشته صدور گواهی حصر وراثت، در صلاحیت دادگاه عمومی قرار داشت، اما اکنون به موجب ماده ی ۹ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴، صدور گواهی حصر وراثت در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
از نظر محلی نیز شورای حل اختلاف محل آخرین اقامتگاه متوفی صالح به رسیدگی است.
اگر آخرین اقامتگاه متوفی در ایران معلوم نباشد، شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت متوفی در ایران صالح است.
اگر متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکونت موقت نداشته باشد، شورای حل اختلاف محلی که ترکه در آنجا واقع است صالح است.
اگر ترکه در نقاط مختلفی باشد، شورای حل اختلاف محلی که مال غیرمنقول در حوزه ی آن واقع است صلاحیت دارد.
اگر چند مال غیر منقول وجود داشت تکلیف چیست؟ شورای حل اختلافی که پیش از سایرین اقدام به رسیدگی کرده صالح است.
درخواست صدور گواهی حصر وراثت
در رویه عملی، تقاضای صدور گواهی حصر وراثت، با تقدیم دادخواست به عمل می آید، پس از تنظیم متن دادخواست، از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی می توانید دادخواست را ثبت نمایید.
در این دادخواست باید نام و مشخصات و اقامتگاه متوفی، درخواست کننده و ورثه و نسبت آنها با متوفی قید شود.
هر یک از ورثه می تواند به تنهایی تقاضای صدور گواهی حصر وراثت را مطرح نماید و نیازی به اقدام همه ی آنها با یکدیگر نیست.
در اینجا ذکر دو نکته الزامی است:
- دادخواست صدور گواهی حصر وراثت خوانده ندارد و علیه کسی طرح نمی شود.
- اگر در بین وراث جنینی وجود دارد که نطفه ی او در زمان فوت بسته شده بوده، جنین نیز باید جزء وراث قید شود.
مدارک مورد نیاز برای درخواست صدور گواهی حصر وراثت
- شناسنامه متوفی
- گواهی فوت متوفی:
برای دریافت گواهی فوت از دو روش می توانید اقدام نمایید.
- مراجعه حضوری به اداره ی ثبت احوال با همراه داشتن شناسنامه متوفی، کارت ملی متوفی و گواهی پزشک یا بیمارستان یا قبرستان یا معرفی و حضور دو گواه با مدارک شناسایی.
- مراجعه به سامانه از طریق سایت ثبت احوال است.
هزینه هر گواهی نیز ۱۰ هزار تومان است.
- استشهادیه رسمی:
درخواست کننده ی صدور گواهی حصر وراثت، باید استشهادیه رسمی تهیه نماید؛ به این صورت که سه نفر به عنوان گواه در یکی از دفاتر اسناد رسمی حاضر شده و با تکمیل فرم مخصوصی، گواهی می کنند که چه کسانی ورثه ی متوفی هستند.
امضای این اشخاص در همان دفتر اسناد رسمی تصدیق می شود. این استشهادیه را می توانید از اینترنت دریافت کنید . برخی از دفاتر اسناد رسمی نیز این استشهادیه را دارند.
- شناسنامه وراث (در صورتی که شناسنامه ورثه را نداشته باشید، مشخصات ورثه برای شما از ثبت احوال استعلام گرفته می شود).
- سند رسمی ازدواج یا رونوشت آن:
چنانچه سند ازدواج شما گم شده، می توانید با مراجعه به دفتر ازدواج صادر کننده سند ازدواج، رونوشت آن را تهیه نمایید.
این رونوشت به صورت برابر با اصل به شما تحویل داده می شود و اعتبار آن با سند ازدواج یکسان است.
- وصیت نامه متوفی:
اگر از متوفی وصیت نامه ای موجود است آن را نیز باید ارائه نمایید.
- گواهی مالیاتی:
اگر مورث پیش از سال ۱۳۹۵ فوت کرده باشد، وراث باید ابتدا به اداره ی دارایی آخرین محل سکونت متوفی مراجعه نموده و کلیه اموال او اعم از منقول و غیرمنقول را معرفی نمایند، پس از معرفی اموال، در صورت شمول مالیات بر ارث، آن را پرداخت نموده و باید رسید آن را ارائه نمایند.
البته اگر مورث پس از سال ۱۳۹۵ فوت کرده باشد، نیازی به ارائه ی این گواهی نیست.
برای افرادی که پس از سال ۱۳۹۵ مرحوم شده اند، ابتدا گواهی حصر وراثت صادر شده و سپس مراحل مربوط به اداره ی دارایی و پرداخت مالیات بر ارث طی می شود.
رسیدگی در شورای حل اختلاف
پس از تقدیم دادخواست به همراه مدارک گفته شده و ارجاع پرونده به یکی از شعب شورای حل اختلاف، شعبه به بررسی اسناد و مدارک و تقدیمی می پردازد.
در این مرحله با توجه به تشریفاتی که در مورد برخی پرونده ها لازم است، گواهی حصر وراثت به دو دسته تقسیم می شود:
حصر وراثت نامحدود
اگر بهای ترکه متوفی بیش از ۳۰ میلیون ریال باشد، شورای حل اختلاف دادخواست متقاضی را یک نوبت در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار آگهی می نماید، به این ترتیب هر معترضی ظرف یک ماه از تاریخ انتشار آگهی فرصت دارد اعتراض خود را اعلام نماید.
در صورت اعتراض شورای حل اختلاف در جلسه ای به اعتراض او رسیدگی کرده و رای صادر می نماید؛ این رای مطابق مقررات قابلیت تجدیدنظر خواهی دارد.
اگر در مدت ۱ ماه از تاریخ نشر آگهی معترضی نبود، شورای حل اختلاف به تقاضای متقاضی رسیدگی نموده وگواهی حصر وراثت نامحدود صادر می نماید.
حصر وراثت محدود
اگر بهای ترکه متوفی از ۳۰ میلیون ریال کمتر باشد، شورای حل اختلاف بدون نشر آگهی به دلایل متقاضی رسیدگی نموده و در خصوص قبول یا رد درخواست تصمیم گیری می نماید.
در صورت پذیرش گواهی حصر وراثت محدود صادر می شود.
تفاوت گواهی حصر وراثت محدود و نامحدود
این دو نوع گواهی علاوه بر تفاوتی که از نظر تشریفات دارند، تفاوت دیگری نیز باهم دارند.
برای نقل و انتقال ما ترک متوفی، هنگام انتقال سند رسمی به نام خریدار به گواهی حصر وراثت نامحدود نیاز است.
به علاوه اگر متوفی وجوهی نزد بانک ها یا موسسات مالی و اعتباری داشته باشد، برای دریافت این وجوه به گواه حصر وراثت نامحدود نیاز دارید.
آثار گواهی حصر وراثت
پس از صدور گواهی حصر وراثت، ورثه و اشخاص ذی نفع می توانند مطابق گواهی صادر شده، به سهم خود دست یافته یا طلب خود را وصول کنند.
همچنین اگر متوفی از کسی طلب داشته و یا مال او در تصرف کسی باشد، با استفاده از این گواهی می توانند اموال یا طلب مذکور را مطالبه کنند.
توجه داشته باشید که این اموال بین ورثه مشاع هستند و همه ی آنها در جزء جزء این اموال سهم دارند.
اگر مال غیر منقولی به نام متوفی ثبت شده باشد، با تسلیم گواهی حصر وراثت، ملک مذکور به نام وراث منتقل خواهد شد.
این ملک بین وراث مشاع است و آنها می توانند تقاضای افراز یا فروش مال مشاع را نمایند.
اعتراض به گواهی
اگر گواهی حصر وراثت به زیان وارث یا اشخاص ذی نفع صادر شود، هر یک از آنها می توانند به آن اعتراض کنند؛ مثلا اگر نام یکی از وراث قید نشده باشد، او می تواند با ارائه ی دلایل و مدارک نسبت به گواهی حصر وراثت اعتراض نماید.
همچنین اگر دادگاه تقاضای متقاضی مبنی بر صدور گواهی حصر وراثت را رد کند، این تصمیم هم قابل اعتراض است.
اصلاح گواهی حصر وراثت
در مواردی ممکن است در گواهی حصر وراثت، نام وارثی از قلم بیفتد یا وارث جدیدی پیدا شود و نام او در گواهی حصر وراثت قید نشده باشد.
در این موارد شخص مدعی می تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف، تقاضای اصلاح گواهی حصر وراثت را مطرح نماید.
در این صورت او باید دلایل و مستندات خود را به مرجع رسیدگی ارائه دهد.
شورای حل اختلاف پس از رسیدگی و بررسی دلایل او، در صورت نیاز نسبت به اصلاح گواهی مذکور اقدام می کند.
