زمانی که فردی از دنیا میرود، باید دین و بدهی های اش از ماترک او (دارایی متوفی که به سبب فوت از مالکیت او خارج می‌شود) پرداخت شود.
ورثه ملزم نیستند غیر از اموال باقی‌مانده از متوفی، چیزی به بستانکاران بدهند و اگر اموال متوفی برای اداء تمام بدهی ها کافی نباشد، ترکه بین تمام بستانکاران به نسبت طلب آن ها تقسیم می‌شود.
در موقع تقسیم دیونی که به موجب قوانین دارای حق تقدم هستند، رعایت خواهد شد.
بستانکاران متقدم بر دیگران
- طبقه اول
- دستمزد کارگرانی که روزانه یا هفتگی مزد می‌گیرند برای مدت سه ماه قبل از فوت.
- خدمتگزاران در محل کار متوفی برای مدت شش ماه قبل از فوت.
- خدمه خانه برای مدت سال آخر قبل از فوت.
- طبقه دوم
طلب اشخاصی که مال آنها به عنوان ولایت یا قیمومت تحت اداره متوفی بوده نسبت به میزانی که متوفی به سبب ولایت و یا قیمومت مدیون شده است. این طلب در صورتی حق تقدم خواهد داشت که در دوره قیمومت یا ولایت و یا در ظرف یک سال بعد از فوت متوفی باشد.
- طبقه سوم
طلب پزشک و داروفروش و مطالباتی که به مصرف مداوای متوفی و خانواده‌اش در مدت یک سال قبل از فوت رسیده است.
- طبقه چهارم
- نفقه زن
- مهریه زن
- طبقه پنجم
سایر بستانکاران
طبق قانون، اگر چیزی از اموال باقی‌مانده در مقابل بدهی و دینی در رهن باشد مرتهن نسبت به آن مال بر سایر بستانکاران مقدم است و اگر ارزش مالی که در رهن است از طلب مرتهن بیشتر باشد مقدار اضافه بین طلبکاران تقسیم می‌شود و اگر کمتر باشد مرتهن نسبت به باقی‌مانده طلب خود مانند سایر بستانکاران خواهد بود.
در جای دیگر قانونگذار مقرر کرده است، در صورتی که اموال بازمانده از متوفی به مقدار کافی برای جبران بدهی و دین شخص فوت شده نزد ورثه نباشد، بستانکار می‌تواند بر کسی که او را بدهکار متوفی می‌داند یا مدعی است که مالی از اموال متوفی در اختیار و نزد اوست اقامه دعوی کند.
اگر طلب از متوفی مشخص نباشد مدعی باید طلب خود را از متوفی، از طریق ورثه اثبات کند و پس از آن شکایت خود را بر کسی که بدهکار متوفی است یا مالی از متوفی نزد اوست، مطرح کند.
طبق قانون در مواردی که برای بدهى‌های متوفی وصی معین شده، اثبات دین بر عهده وصی و ورثه خواهد شد.
در مورد اموال متوفی بدون‌وارث که مدیر ترکه معین می‌شود اثبات و پرداخت بدهی بر عهده وی خواهد بود.
ورثه متوفی می‌توانند ترکه را قبول کرده تا بدهی‌های متوفی را بپردازند و یا ترکه را واگذار کنند که به طلبکاران داده شود.
نکاتی راجع به دیون متوفی
- در صورتی که متوفی، وصی برای اداره اموال داشته باشد، کار تسویه به وصی واگذار می‌شود.
- طلبکاری که در موعد مقرر خود را معرفی نکرده یا پس از معرفی، طلب او تصدیق نشده باشد می‌تواند در دادگاه بر مقداری که از اموال متوفی به ورثه داده شده است اقامه دعوی کند و اگر چیزی به ورثه نرسیده یا آنچه رسیده است کافی برای تادیه طلب نباشد، می‌تواند در صورتی که بدهی طلبکاران دیگر تسویه شده است برای دریافت طلب خود، اقامه دعوی کند.
- کسی که ادعای طلب کرده و تصدیق نشده باشد و نیز کسی که طلب او کسر شده یا حق رهن یا حق رجحان او منظور نشده می‌تواند در دادگاه صالح اقامه دعوی کند.
- تصفیه اموال متوفی، در صورتی که متوفی بازرگان باشد تابع مقررات تصفیه امور بازرگانان است.
- فروش اموال متوفی توسط مدیر تصفیه و از طریق مزایده باید انجام شود. مگر اموالی که دارای نرخ معینی است یا تمام اشخاص ذینفع در قیمت آن موافق باشند، ترتیب مزایده در آئین‌نامه وزارت دادگستری معین می‌شود.
